جامعه‌شناسی تاریخی

چکیده

چکیده در این مقاله، آسیب‌پذیری‌‌های دولت پهلوی دوم و نقش آن در بسیج انقلابی بررسی شده است. سؤال اصلی مقاله این است که ویژگی‌‌ها و آسیب‌پذیری‌‌های دولت پهلوی دوم که موجب بسیج انقلابی شد، چه بودند. برای پاسخ به این سؤال، از روش تحلیل اسنادی که از انواع روش‌‌های کیفی است، استفاده شده. با این روش، اسناد و مدارک موجود شامل کتاب‌ها، مقالات و پایان‌نامه‌‌ها بررسی شده است. این پژوهش با استفاده از ترکیبی از نظریات دولت‌محوری که شامل نظریه‌‌های استقلال دولت، رویکرد توان دولت، دیدگاه فرصت‌شناسی سیاسی و نگرش ساختمان‌گرایی دولت است، مدلی جهت تبیین وضعیت دولت رژیم پهلوی و آسیب‌پذیری آن، و رابطۀ آن با بسیج انقلابی عرضه کرده و با استفاده از آن، به ‌تحلیل آسیب‌پذیری‌‌های دولت پهلوی و رابطه آن با بسیج انقلابی پرداخته است. از نتایج تحقیق آن است که مهم‌ترین موارد آسیب‌پذیری دولت پهلوی، شامل استقلال دولت رانتی پهلوی از طبقات اجتماعی (جامعۀ مدنی)، ضعف توانایی دولت در سیاست‌گذاری‌‌ها، ضعف دیوان‌سالاری نهادهای دولتی، انحصارطلبی دولت و آسیب‌پذیری‌‌های حاصل از نوسازی و اصلاحات دولت در ترکیب با هم، به بسیج انقلابی منجر شده است.

چکیده

چکیده هدف اصلی این مقاله، مطالعۀ نحوۀ بازنمایی جوان در سینمای عامه‌پسند ایران از راه مقایسۀ تطبیقی فیلم‌های برگزیده در دو دورۀ اصلاحات (1376- 1384) و اصول‌گرایی (1384- 1389) است. به این منظور، با بهره‌گیری از نظریۀ بازنمایی هبدیج و مفاهیم مرتبط در حوزۀ مطالعات جوانان، نظیر «بازنمایی به‌مثابۀ دردسر» و «بازنمایی به‌مثابۀ خوش‌گذرانی»، سه فیلم از دورۀ اصلاحات («زیر پوست شهر»، «پارتی» و «من ترانه 15 سال دارم») و سه فیلم از دورۀ اصول‌گرایی («دایرۀ زنگی»، «دربارۀ الی...» و «تسویه‌حساب») برگزیده و به این موضوع پرداخته شده است که آیا در بازنمایی‌ جوان در فیلم‌های این دو دوره، تفاوتی وجود دارد یا خیر. مطالعۀ این فیلم‌ها براساس دو الگوی سلبی و کادوری برای تحلیل رمزگان فنی، و الگوی روایی و نشانه‌شناسی بارت برای تحلیل نشانه‌شناسی پی‌ریزی شده است. پس از مطالعۀ فیلم‌ها و بررسی جداگانه هریک از آن‌ها، این نتیجه به‌دست آمد که فیلم‌های عامه‌پسندِ ساخته‌شده در این دو دوره، تصویری متفاوت از جوان را بازنمایی می‌کنند. در هریک از این دو دوره، ارجاعاتی حتی متناقض به جوان به‌چشم می‌خورد. در دورۀ اصلاحات، جوان با مفاهیمی مانند «پای‌بندی به ساختار»، «امید به آینده»، «خودباوری»، «جسارت»، «مسئولیت‌پذیری»، «آرمان‌گرایی»، «قانون‌مداری» و «دموکراسی و آزادی‌خواهی» نشان داده شده است؛ اما در دورۀ اصول‌گرایی به‌صورتی «ساختارشکن»، «خودابراز»، «بی‌هویت»، «مبارز ضداجتماعی»، «درگیر بین سنت و مدرنیته»، «قانون‌گریز» و «خطر‌پذیر» بازنمایی شده است. بنابراین، نوعی هراس رسانه‌ای درمورد بازنمایی جوان در دورۀ اصول‌گرایی در سینمای عامه‌پسند به‌وجود آمده است.

چکیده اختلاف بر سر جانشینی حضرت محمد^(ص) سرآغاز تفرقی شد که با قتل عثمان و جنگ‌‌های داخلی ایام حکومت علی^(ع) به اوج خود رسید. بر این اساس، مسئلۀ پژوهش عبارت است از: شناسایی جریان‌‌های فکری سیاسی نزد مسلمانان و در طول تاریخ اسلام که دربارۀ حاکم نظریه‌‌پردازی کرده‌‌‌‌اند. سؤال‌‌های پژوهش از این قرارند: 1. ازلحاظ متنی، اندیشۀ مسلمانان درمورد خلافت چه جریان‌‌های را شامل شد؟ 2. با توجه به شرایط سیاسی- اجتماعی (زمینه‌‌های بیرونی)، اندیشۀ سیاسی در جهان اسلام چه دوره‌هایی را پشت‌سر گذاشت؟ فرضیۀ پژوهش نیز به این شرح است: با توجه به رویکرد تاریخی- تحلیلی و با استفاده از متدولوژی اسکینر، اندیشۀ سیاسی مسلمانان را می‌‌توان به دو دورۀ کلی تقسیم کرد: دورۀ سنتی و دورۀ مدرن. ازلحاظ متنی، دورۀ سنتی شامل سه جریان مهم خوارج، شیعه و اهل سنت است؛ ازمنظر زمینه‌‌ای، چهار مرحله قابل شناسایی است: منازعات کلامی، تکوین مکاتب فقهی- کلامی، تثبیت مکاتب فقهی- کلامی و مرحلۀ پساعباسی. در پژوهش حاضر، مصداق امام یا خلیفه نزد هر فرقه شناسایی و سپس وظایف امام و مفاهیم مرتبط با آن بیان شده است.

چکیده آثار ادبی نهضت مشروطه در دهه‌‌های اخیر به‌عنوان بخشی از مهم‌ترین اسناد جامعه‌شناسان برای تحلیل مناسبات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دوران معاصر مورد توجه قرار گرفته است. سیداشرف‌‌‌‌الدین گیلانی ملقب به نسیم شمال، نقش بارزی در روشن‌گری عصر مشروطه داشته است. کمتر تحولی در عصر مشروطه صورت گرفته است که سیداشرف‌‌ دربارۀ آن شعر نسروده باشد. در این پژوهش با روش بینارشته‌‌ای کوشیده‌ایم تا در دو بخش، به بازخوانی نظریه جامعه‌شناسی تبادلی تلفیقی پیتر بلاو در فضای کلی شعر عصر مشروطه و سپس در شعر سیداشرف‌‌ بپردازیم. در بخش نخست با نگاهی اجمالی، محورهای کلان نظریۀ بلاو را در شعر عصر مشروطیت نشان داده‌ایم. در بخش دوم، گام‌‌های چهارگانۀ نظریۀ تبادلی را در سه بخش به‌صورت موردی در شعر سیداشرف‌‌ واکاوی کرده‌ایم. برای کاربست این نظریه که تلفیقی از رفتارگرایی اجتماعی و واقعیت‌گرایی اجتماعی است، اشعار سیداشرف‌‌ از آغاز جنبش مشروطه تا شکست آن و ایجاد حکومت پهلوی اول، در سه گروه اشعار تبادلی انتقادی، اشعار تمجیدی سازمان‌بخش و اشعار خطابی تنذیری قرار گرفته است. هدف نهایی این پژوهش بررسی میزان اثرگذاری سیداشرف‌‌ در جنبش مشروطه برپایۀ نظریه‌‌ای اجتماعی، برای نشان دادن ساختارهای پیچیده هم‌گروهی میان انقلابیون و مردم در دورۀ مشروطه است.

چکیده در مقاله حاضر بعد تصمیم‌گیری مشارکتی در مشروطیت ازلحاظ نوع کنش و روابط، مورد توجه قرار گرفته است. براساس این، پژوهش بر احزاب مجلس دوم متمرکز شده است که حتی در نخستین گام تصمیم‌گیری، یعنی «حل‌ اختلاف» به‌سوی مذاکرات سازنده پیش نمی‌رفتند. از‌این‌رو، «کشمکش خلع سلاح مجاهدین» یا «پارک اتابک» انتخاب و این مسئله مطرح شده که چگونه و با چه شیوه‌هایی طرفین در هر مرحله به منازعات موجود واکنش نشان دادند؛ به‌گونه‌ای ‌که منازعه‌ای کلامی و قانونی به درگیری‌ای نظامی تبدیل شد. در‌ جست‌وجوی پاسخ، در چارچوب جامعه‌شناسی تاریخی تفسیری، منابع تاریخی مرتبط براساس مدل پلکان منافع/ حقوق/ قدرت فیشر و بنا‌بر «روش تحلیل فازی» بازخوانی شده است. پس از کدگذاری منابع تاریخی و تخمین نمره‌های عضویت مجموعه ‌فازی، «عاملان متکی‌بر شیوه‌های حل‌ اختلاف به‌شدت‌ هزینه‌بر» مشخص شد که طرفین به‌تدریج از پنج نوع شیوه، شامل 4/0، 6/0، 9/0، 9/0 و 1 فرایند به‌شدت هزینه‌بر استفاده کردند. چند ضعف اساسی تصمیم‌گیری مانند فقدان نگاه کل‌گرا و اطلاعات کافی، نبود راه‌حل‌های جای‌گزین و منصفانه، و اعتماد نابجا به این فاجعه منجر شد.

چکیده نگارندگان در این مقاله با تکیه بر پژوهش‌های باستان‌شناسی و انسان‌شناسی از دوران نوسنگی تا اسلامی، و عواملی که در شدت و ضعف آن تأثیر داشتند، به بررسی پیشینۀ اهلی کردن حیوانات، چگونگی شکل‌گیری جوامع کوچ‌نشینی و سابقۀ آن در زاگرس مرکزی پرداخته‌اند. همچنین، ایل‌های کوچ‌روی زاگرس غربی به‌ویژه ایل‌های شهرستان اسلام‌آباد، شیروان چرداول، ایوان و دیگر ایل‌های ساکن نواحی جنوبی‌تر استان ایلام را که در فصول کوچ در گرمسیر در کنار ایل‌های این مناطق به‌سر می‌برند، معرفی کرده‌اند. در طول هزاران سال، این ارتباط‌ها و هم‌زیستی‌های مسالمت‌آمیز باعت شکل‌گیری تبادلات فرهنگی در منطقۀ زاگرس مرکزی شده است. علاوه‌بر آنچه بیان شد، ایل‌راه‌ها و مسیر کوچ و معماری خانه‌های هرکدام از این ایل‌ها را نیز مطالعه کرده‌اند.

چکیده یکی از کارکردهای مهم کتابت و خط استفاده از آن برای ذخیره‌سازی اطلاعات با ظرفیت نامحدود است که با حافظۀ انسان با ذخیره‌سازی محدود، قابل مقایسه نیست. نخستین کتابت با لوحه‌های سومری، به‌عنوان قدیم‌ترین گل‌نوشته‌های مربوط به نیمۀ هزارۀ چهارم ق.م، شروع شد. بعد از سومریان، بابلیان نیز بر لوحه‌های گلی می‌نگاشتند و در کتابخانه‌های منظم خود آن‌ها را حفظ می‌کردند. حفاری باستان‌شناسی در تل مردیخ، در جنوب‌غربی شهر حلب در سوریه، از وجود یک کتابخانۀ مهم پرده برداشت. در رأس شمرا در نزدیکی لاذقیه سوریه نیز گنجینه‌ای یافت شد و در میان اشیای آن، گل‌نوشته‌های فراوانی به‌دست آمد که بر آن‌ها حروف میخی به زبان اوگاریتی نوشته شده بود. در کتابخانۀ اوگاریت بخش وسیعی از نوآوری‌های هزار‌سالۀ خاورمیانه جمع شده بود. در کاوش‌های شهر ‌هاتوشاس، پایتخت هیتیت‌ها، در آناتولی نیز هزاران گل‌نوشته به‌دست آمد. اداره‌کنندگان این مجموعه طی قرن‌ها از مهارت‌های فراوان دیگران در سایر کتابخانه‌های خاور‌میانه بهره بردند و دریافتند که در میان هزاران گل‌نوشته چگونه به گل‌نوشتۀ مورد نظر دست یابند. بعدها کتابخانه آشور بانیپال در نزدیکی تپۀ کیونجیک در نزدیکی شهر موصل عراق کشف شد. دربارۀ کتابخانه‌ها در مصر نیز باید گفت کهن‌ترین آثار ادبی مصریان معمولاً برخاسته از معابد بوده و پایۀ دینی داشته است و همۀ این‌ها در کتابخانه‌ یا مرکز اسناد معابد نگه‌داری می‌شدند. در ایران نیز یکی از کهن‌ترین مرکز اسناد مکتوب هخامنشی از خزانۀ تخت جمشید به‌دست آمده است.