نقد دیدگاه« تضاد دولت و ملت»

دوره 14، شماره 1
شهریور 1402
صفحه 237-260

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده

استادیار تاریخ گروه تاریخ سیاسی

چکیده


شایع‌ترین و مهم‌ترین دیدگاه مربوط به مناسبات مردم و حکومت در تاریخ ایران، دیدگاه مربوط به «تضاد دولت و ملت» است. این دیدگاه از جانب محمدعلی همایون کاتوزیان و برخی افراد دیگر ذکر شده است. در دیدگاه کاتوزیان، چرخۀ «استبداد، هرج و مرج، استبداد» درمورد مناسبات مردم و حکومت در تاریخ ایران مطرح شده است. دیدگاه «تضاد» با تعریفی که از جایگاه ساختار سیاسی می‏ کند به نقش نظام سیاسی در نحوۀ تعامل مردم با حکومت در تاریخ ایران اشاره دارد که همواره نشانگر وضعیت «چالش»، «نزاع» و «درگیری» بین آن‌ها بوده است. این مقاله به‌دنبال نقد دیدگاه «تضاد» با بهره‌گیری از رهیافت «‌جامعه‌شناسی تاریخی» است. مدعا این است که دیدگاه «تضاد» نمی‏تواند جوهرۀ مناسبات مردم و حکومت در طول تاریخ ایران را تبیین کند. روش مقاله کیفی و به‌صورت توصیفی ـ تفسیری است. یافته ‏ها حکایت از این دارد که با بهره ‏گیری از رهیافت ‌جامعه‌شناسی تاریخی می‏توان در تعمیم دیدگاه تضاد بر کل تاریخ ایران و جوهرۀ آن تردید کرد، چراکه بستر تاریخی و اجتماعی جامعۀ ایران دیده نشده، لذا مکانیسم ‏های تعامل و نحوۀ زیست اجتماعی ایرانیان نیز فهم نشده است. با روش ‌جامعه‌شناسی تاریخی می‏توان بر تکثر قواعد، تنوع تاریخ و به‌خصوص فضاها و موقعیت ‏های متکثر غیرتضادی در مناسبات دولت و ملت در طول تاریخ ایران تأکید داشت.

.

کلیدواژه‌ها

موضوعات
کتاب
1. اچ کار، ادوارد(1389).تاریخ چیست.ترجمه حسن کامشاد.تهران: خوارزمی.چاپ ششم
2. ارغنده پور، کریم(1393).در جست و جوی جامعه ی بلند مدت؛گفت و گو با کاتوزیان، تهران:نشر نی
3. اسکاچپول، تدا (۱۳۸۸).بینش و روش در جامعه شناسی تاریخی.ترجمه هاشم آقاجری.تهران: نشر مرکز.
4. لغت نامه دهخدا https://dictionary.abadis.ir/dehkhoda
5. کاتوزیان ، محمدعلی همایون (1392الف).دولت و جامعه در ایران ، ترجمه حسن افشار ، تهران: نشر مرکز
6. کاتوزیان،محمد علی همایون (1392ب).اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمد رضا نفیسی، تهران:نشر مرکز،چ19
7. کاتوزیان،محمد علی همایون(1372).استبداد، دموکراسی ونهضت ملی.تهران:نشر مرکز.نسخه pdf
8. کاتوزیان،محمد علی همایون(1392ج).تضاد دولت و ملت: ن‍ظریه‌ ت‍اریخ‌ و سیاس‍ت‌ در ایران.‌ ت‍رج‍م‍ه‌ ع‍لیرض‍ا طیب‌.تهران:نشر نی،چ دهم
9. کاتوزیان،محمد علی همایون(1390). ایران،جامعه کوتاه مدت و سه مقاله دیگر، ترجمه عبدالله کوثری، تهران:»نشر نی
10. کاتوزیان، محمد علی همایون(1377). نه‌ م‍ق‍ال‍ه‌ در ج‍ام‍ع‍ه‌ش‍ن‍اسی‌ ت‍اریخی‌ ایران‌: ن‍ف‍ت‌ و ت‍وس‍ع‍ه‌ اق‍ت‍ص‍ادی‌.ترجمه علیرضا طیب:تهران: نشر مرکز
11. کاتوزیان، محمد علی همایون(1384). هش‍ت‌ م‍ق‍ال‍ه‌ در ت‍اریخ‌ و ادب‌ م‍ع‍اص‍ر. تهران: نشر مرکز
12. کاتوزیان، محمد علی همایون(1392د). نوسازی ناتمام : گفت‌و گو درباره نوگرایی در جامعه کلنگی و کوتاه مدت.تهران
13. کاتوزیان، محمد علی همایون(1392ه). ایرانیان.ترجمه حسین شهیدی:تهران: نشر مرکز،چ چهارم
14. وینر، فیلیپ پل(1391). فرهنگ اندیشه سیاسی.ترجمه خشایار دیهیمی.تهران: نشر نی
مقاله
1. اطه‍اری، کمال(تیر 1380). «نق‍د آم‍وزه‌ اس‍ت‍ب‍داد ایرانی»‌.‌ مجله آفتاب. سال اول شماره 6 ، تیر
2. اشرف، احمد (1374). «نظام صنفی جامعه مدنی و دموکراسی در ایران»، فصلنامه ایران نامه. سال چهاردهم شماره 1. (17-47).
3. بدیع،امیرمهدی.(1379). «هگل و شرق باستان». ترجمه احمد نقیب زاده. اطلاعات سیاسی و اقتصادی. شماره 151-152صص18-23
4. برزین، سعید،(1369)«نقد کتاب: اقتصاد سیاسی ایران» (از مشروطیت تا سقوط رضا شاه)».کلک،11 و 12 بهمن و اسفند.صص175-178
5. س‍ح‍ابی، ع‍زت‌ال‍ل‍ه‌‌(1373) «حاک‍میت‌ ایرانی‌ طب‍ق‍ه‌ خ‍اس‍ت‍گ‍اه‌ خ‍ود را می‌س‍ازد».مجله پیام امروز شماره 2. مرداد
6. سلطانی،علی اصغر(1383)،« تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش»، فصلنامه علوم سیاسی،شماره 28 زمستان
7. غنی‌ن‍ژاد، م‍وسی(1377). «ت‍ئ‍وری‌ اس‍ت‍ب‍داد ایرانی‌ ب‍ر پ‍ایه‌ای‌ ل‍رزان»‌ ، مجله پیام‌ ام‍روز، ش‌ ۶
8. طبیبیان، محمد(1384)«بنیاده‍ای‌ پ‍ایه‌ای‌ خ‍ردورزی‌ را ق‍ب‍ول‌ ن‍داریم‌ - گ‍ف‍ت‍اری‌ در ب‍اب‌ س‍نت‌ خ‍ردورزی‌ و م‍وان‍ع‌ آن‌ در ایران».‌ روزنامه شرق 16 اسفند
9. کاتوزیان،محمد علی همایون (1382)«اس‍ت‍ب‍داد و م‍ن‍طق‌ ت‍اریخ‌ ایران‌«.همشهری 16 فروردین
10. کاتوزیان،محمد علی همایون(1379). «رژیم های سلطانی:مورد رژیم پهلوی در ایران»، ترجمه علیرضا طیب، اطلاعات سیاسی و اقتصادی ،شماره 153-154،صص12-31
11. کاتوزیان،محمد علی همایون(1378). «مسائل دموکراسی و حوزه همگانی در ایران نو »، ترجمه علیرضا طیب، اطلاعات سیاسی و اقتصادی ،شماره 147-148،صص26-35
12. کاتوزیان،محمد علی همایون(1377). «فره ایزدی و حق الهی پادشاهان »، ترجمه علیرضا طیب، اطلاعات سیاسی و اقتصادی ،شماره 129-130،صص4-19
13. کاتوزیان،محمد علی همایون(1376). «حکومت خودکامه،نظریه ای تطبیقی»، ترجمه علیرضا طیب، اطلاعات سیاسی و اقتصادی ،شماره 117-118،صص56-71
14. کاتوزیان، محمد علی همایون(1379). «گونه های لیبرالیسم اروپایی و مفاهیم نو آزادی در ایران»، ترجمه علیرضا طیب، اطلاعات سیاسی و اقتصادی ،شماره 155-156.صص64-83
15. کاتوزیان، محمد علی همایون(1380-1379). «بنیاد خودکامه دولت در ایران». ترجمه علیرضا طیب. کتاب ماه علوم اجتماعی .اسفند و فرودین.صص61-67
16. کریمی، علی (1386). بازتاب هویت فرهنگی ایرانیان در سفرنامه های عصرصفوی و قاجاری. فصلنامه مطالعات ملی.سال هشتم شماره1
17. مصاحبه با کاتوزیان با عنوان یأس جای اهداف خیالی را می‌گرفت: پاسخ همایون کاتوزیان به پرسش‌های مهرنامه درباره کتاب «ایرانیان»http://homakatouzian.com/?p=748)
18. نوری، هادی(1394). «بینش جامعه‌شناسی تاریخی»، دوفصلنامه جامعه‌شناسی تاریخی، دوره 7، شماره 2 .