خصوصی‌سازی دارایی‌های دولت در ایران (1368-1399) (مطالعۀ گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی)

دوره 13، شماره 2
اسفند 1401
صفحه 141-178

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار جامعه شناسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده
موضوع این مقاله مطالعۀ خصوصی‌سازیِ دارایی‌هایی دولت در جامعۀ ایران از پایان جنگ تا امروز است. این مطالعه از خلالِ بازخوانیِ گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی دربارۀ این موضوع در دوره‌های مختلف انجام شده است. پس از اثبات مسئله سؤال پژوهش به این صورت ارائه شده است: «سیاستِ خصوصی‌‌سازیِ دارایی‌هایِ دولت از حیث شیوۀ واگذاری به چه شکل اجرا شده‌اند؟». برای تحلیلِ چگونگیِ انجام واگذاری‌ها چارچوب نظری دیوید هاروی دربارۀ انباشت سرمایه در دست اقلیتی معدود، از طریق خلع مالکیت از عموم مردم در فرایند خصوصی‌سازی مورداستفاده قرار گرفته است. واحد تحلیل مقاله کشور ایران در سال‌های 1368 تا 1399 است. واحد مشاهدۀ گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس دربارۀ خصوصی‌سازی در سال‌های 1368 تا 1399 است که با بخش‌های مرتبط با خصوصی‌سازی گزارش‌های تفریغ بودجه و برخی مصاحبه‌های سیاستگذاران دربارۀ خصوصی‌سازی در همین سال‌ها تکمیل شده است. روش پژوهش تحلیل محتوای اسناد است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد اجرای سیاست خصوصی‌سازی در ایران، همواره همراه با توزیع رانت بوده و به‌تدریج به خلع مالکیت عموم مردم انجامیده است. اقلیتی از نیروهای سیاسی ایران یا بخش مهمی از شرکت‌های واگذارشده را از آن خود کرده‌اند یا با واگذاری شرکت‌های دولتی به بخش عمومی غیردولتی و نهادهای نظامی حضور خود را هیئت‌مدیره‌های انبوه شرکت‌های زیرمجموعۀ این نهادها تضمین کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات
احمدی امویی، بهمن (1384) اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی، تهران : گام نو
«ارزیابی عملکرد اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی (مطالعه موردی جزء 2 بند ج) (مرداد 1393) تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس
«ارزیابی عملکرد سازمان خصوصی‌سازی(1380-1384)» (مهر 1385) تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس
«ارزیابی عملکرد و فرآیند خصوصی‌سازی در ایران»(آبان 1389) تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس
«ارزیابی فرآیند خصوصی‌سازی در برنامه اول و دوم(اردیبهشت 1378) تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس
استگر، مانفرد، بی و راوی کی، روی(1399) نئولیبرالیسم، درآمدی خیلی کوتاه، ترجمۀ مسلم قربان‌بابایی، تهران: نشر لوگوس
امیدی، مسعود(1399) کارنامه نئولیبرالیسم در ایران؛ خصوصی‌سازی در آینه پژوهش، تهران: گل‌آذین
بررسی ابعاد و الگوهای واگذاری باشگاه‌های استقلال و پرسپولیس» (اردیبهشت 1398) تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس
«بررسی روند بهره‌وری شرکت‌های معدنی و صنایع معدنی منتخب در سال‌های قبل و بعد از خصوصی‌سازی» (بهمن 1393) تهران: دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن معاونت پژوهش‌های زیربنایی و امور تولیدی مجلس شورای اسلامی
«خصوصی سازی پست کشور: مطالعه ای در رابطه با امکان پذیری و مسیر راه آشنایی با وضعیت پست کشور وعملکرد آن در مقیاس جهانی همراه با مرور و ارزیابی قوانین مرتبط با آزادسازی و خصوصی سازی پست کشور» (خرداد 1389)تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس
«خصوصی‌سازی در بخش صنعت(با تاکید بر صنایع فولاد) (آبان 1389) تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی
«خصوصی‌سازی در برنامه اول: ارزیابی و پیشنهادهایی جهت اصلاح آن در برنامه دوم» (1373) تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس
«شرکت مخابرات در روند خصوصی‌سازی» (فروردین 1387) تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس
«ضرورت خصوصی‌سازی اطلاعات در روند جهانی شدن»(فروردین 1383) تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس
«ضرورت خصوصی‌سازی کشتارگاه‌های صنعتی کشور: مطالعه موردی مجتمع صنعتی گوشت فارس» (خرداد 1376) تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس
«عملکرد تسهیلات حساب ذخیره ارزی در نظام بانکی ایران (آذر 1393) تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس
«فصلی فشرده درباره کارکرد خصوصی‌سازی در ایران» (تیر 1376) تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس
«گزارش امکان خصوصی‌سازی حج عمره و زیارت عتبات با نگاهی به وضع موجود سازمان»(مرداد 1381) تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس
«نگاهی به خصوصی‌سازی و مقررات‌زدایی ارتباطات، اطلاعات و مخابرات در ایران»(شهریور 1381) تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس
«اظهار نظر کارشناسی درباره طرح ساماندهی استفاده از تسهیلات دولتی»(تیر 1387) تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس
«گزارش کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی در مورد تفریغ بودجه سال 1388 کل کشور»(1390)، تهران: معاونت قوانین کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی
دورکیم، امیل (1384) تقسیم کار اجتماعی، ترجمه باقر پرهام، تهران: نشر مرکز
دیوان محاسبات جمهوری اسلامی ایران (1397) خلاصه گزارش تفریغ بودجه
سعدفیلهو، آلفردو و جانسون، دبورا(1394) نئولیبرالیسم، خوانش انتقادی، ترجمۀ میرجواد سیدحسینی و دیگران، تهران: نشر پرسش
سیف، احمد(1389) اقتصاد سیاسی جهانی کردن(مجموعه مقالات)، تهران: آگه
شکوه، حسن(1392) واگذاری بنگاه‌های دولتی و امنیت اقتصادی، چارچوبی برای مطالعه، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره 16، شماره 60، 61-90
فکری، فروغ (1397) واماندگان وام؛ روزنامه شهروند، شماره 1303، 4/10/1396
فلیک، اووه (1387) درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه هادی جلیلی، تهران : نشر نی
گودرزی، محسن (1396) درباره اعتماد؛ سرمایه فراموش‌شده: مطالعه موردی اعتماد میان بخش خصوصی و دولت، تهران : نشر کارآفرین
مالجو، محمد(1398) عوامل تکوین و تعمیق نابرابری‌های طبقاتی در جامعه ایران، در روزخوش، محمد (1398) شکاف‌های اجتماعی در جامعه ایران، تهران: پؤوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات اسلامی
هاروی، دیوید(1390) تاریخ مختصر نئولیبرالیسم، ترجمۀ محمود عبدالله‌زاده، تهران: نشر دات
هاروی، دیوید (1394) هفده تضاد و پایان سرمایه‌داری، ترجمه عارف اقدامی‌مقدم، تهران: نشر اختران
هاروی، دیوید (1397) امپریالیسم نوین، ترجمه مهدی داودی، تهران: نشر ثالث
هنیه، آدام (1399) تبار خیزش، مسائل سرمایه‌داری در خاورمیانه معاصر، ترجمه لادن احمدیان، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
خبرگزاری ایرنا(8/8/1400) خاندوزی، وزارت اقتصاد برای فروش اموال مازاد دولتی رأسا ورود می‌کند، کد خبر: 84523485
- Atasoy, Y (2009) Islam’s Marriage with Neoliberalism: State Transformation in Turkey, Palgrave&macmillan
- Adly, Amr (2020) Cleft Capitalism: The Social Origins of Failed Market Making in Egypt, Stanford University Press
- Baylouny, A. (2008). Militarizing Welfare: Neo-Liberalism and Jordanian Policy. Middle East Journal, 62(2), 277-303.
- Bennett, Anthony (1997) How Does Privatization Work? London: Routhdlege
- Buckley, Michel (2013) Locating Neoliberalism in Dubai: Migrant Workers and Class Struggle in the Autocratic City, Antipode, Volume45, Issue2, Pages 256-274
- Dahi, O. S., & Munif, Y. (2012). Revolts in Syria: Tracking the Convergence Between Authoritarianism and Neoliberalism. Journal of Asian and African Studies, 47(4), 323–332.
- Development Strategy and Policy Analysis Unit in the Development Policy and Analysis Division of UN/DESA (21 October 2015) Concepts of Inequality, Development Issues No. 1
- Kanna, A. (2009). Making Cadres of the "City—Corporation": Cultural and Identity Politics in Neoliberal Dubai. Review of Middle East Studies, 43(2), 207-218.
- Obinger et al (2016) The Political Economy Of Privatization In Rich Democracies, London: Oxford University Press
- Park, Bae – Gyonn (2011) Locating Neoliberalism in East Asia: Neoliberalizing Spaces in Developmental States, Wiley-Blackwell
- Roy, Arundhati (2001) Power Politics, Cambridge : South End Press
- Springer, Simon (2016) Handbook Of Neoliberalism, London: Routhledge
- United Nations General Assembly (2015) Extreme poverty and human rights, Seventy-third session, Agenda item 74 (b)