تحلیل عملکرد صادقی‌بیگ افشار در میدان هنر صفوی براساس رابطۀ دوسویۀ منش و میدان (نیمۀ دوم سدۀ دهم هجری)

دوره 13، شماره 2
اسفند 1401
صفحه 347-384

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکدۀ هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

2 دانشگاه هنر اسلامی تبریز

3 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه تبریز

چکیده
در نیمۀ دوم سدۀ دهم هجری/شانزدهم میلادی، با روی‏گردانی شاه ‏تهماسب صفوی از میدان هنر، حمایت درباری از هنر و هنرمندان به حداقل خود رسید و حوادث سیاسیِ پس از مرگ شاه ‏تهماسب نیز بر پیچیده ‏گی اوضاع افزود. شرایط پیش ‏آمده صادقی ‏بیگ افشار، نقاش، شاعر و کتابدار کتابخانۀ سلطنتی صفویان را وادار کرد تا به فراخور روابط جدید حاکم بر میدان فرهنگ، استراتژی مناسبی را درپیش گیرد. این استراتژی روی ‏آوردن به منش شخصی‏ و اتّکا به فردیت خویش بود. پژوهش‏ حاضر ضمن توجه به زمینۀ تاریخی و تحولات اجتماعی مؤثر در هنر صفوی نیمۀ دوم سدۀ دهم/شانزدهم، به مناسبات مابین کنشگرانِ عرصۀ فرهنگ، انگیزه ‏های احتمالیِ شخصیِ هنرمند، و یا تأثیر روابط مذکور در عملکرد نهاییِ وی تأکید داشته است. هدف اصلی، شناخت رابطۀ میان عملکرد هنرمند (در اینجا صادقی‏ بیگ) و نیروهای مؤثر در صحنۀ هنر نیمۀ دوم سدۀ دهم/شانزدهم است. درنتیجه، عملکرد خاص هنرمند در رابطه با گفتمان حاکم بررسی و بازشناسی شده است. برای تقویت مفاهیم مذکور به عملکرد هنرمندانِ هم ‏عصر صادقی چون آقارضا و علی‏رضا عباسی نیز مختصراً پرداخته شده است. برای یافتن این رابطه و ترسیم مختصات آن، منابع و اسناد تاریخیِ درجه اول تحلیل و تفسیر شده ‏اند. لذا ماهیت این پژوهش کیفی و تاریخی است و با روش توصیفی ـ تبیینی، به تحلیل عملکرد ویژه‏ و نمادین صادقی‏ بیگ در جریان تغییرات اجتماعی و سیاسی آن دوران پرداخته است. رویکرد تحلیلی مورد استفاده در تفسیر متن‏ ها، گزارش ‏ها و عملکردها در این مقاله مبحث جامعه ‏شناسی رابطه ‏گرایانۀ پی‏یر بوردیو است. این رویکرد سبب شد تا دریابیم روابط موجود در میدان هنر و فرهنگ صفوی در نیمۀ دوم سدۀ دهم/ شانزدهم به گونه ‏ای بود که کنشگران حاضر در آن را وادار می‏کرد تا براساس منش (عادت‏ وارۀ) شخصی‏شان و میزان سرمایۀ نمادینی که در اختیار داشتند، دست به انتخاب استراتژی‏ مناسب با مقتضیات میدان بزنند و در این راستا از قوانین حاکم بر میدان‏ سیاست و قدرت نیز تبعیت می ‏کردند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات
- آژند، یعقوب (1386). صادقی‌بیک افشار. تهران: امیرکبیر.
- آژند، یعقوب (1389). نگارگری ایران: پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران. دوره‌ی دوجلدی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
- اسکندربیگ ترکمان (1382). تاریخ عالم آرای عباسی، جلد1، زیر نظر با تنظیم فهرست‌ها و مقدمه: ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
- اشرفی، م.م. (1396). از بهزاد تا رضا عباسی؛ سیر تکاملی مینیاتور در سده‌ی دهم و اوایل سده‌ی یازدهم هجری. ترجمه‌ی نسترن زندی، تهران: موسسه‌ی تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
- امیرخیزی تبریزی (1310). لاادری صادقی. ارمغان، دوره‌ی دوازدهم، خرداد 1310، شماره‌ی 3، صص 199ـ 185.
- بوردیو، پی‌یر (1375). جامعه‌شناسی و ادبیات؛ آموزش عاطفیِ فلوبر، ترجمه‌ی یوسف اباذری، ارغنون، شماره‌ها‌ی 9و10، صص 112-77.
- بوردیو، پی‌یر (1389)، تمایز، ترجمه‌ی حسن چاوشیان، تهران: نشر ثالث.
- بوردیو، پی‌یر (1396). نظریه‌ی کنش: دلایل عملی و انتخاب عقلانی. ترجمه‌ی مرتضی مردیها، تهران: نقش و نگار.
- تربیت، میرزا محمدعلی‌خان (1310). صادقی افشار. ارمغان، دوره‌ی دوازدهم، فروردین 1310، شماره‌ 1، صص 21 ـ 15.
- دی واس، دیوید (1389)، طرح تحقیق در علوم اجتماعی. ترجمه‌ی رضا افخمی، تهران: دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
- رامین، علی (1387). مبانی جامعه‌شناسی هنر. گزیده، ترجمه و تألیف، تهران: نی.
- رحیمی، سیامک؛ شایسته‌فر، مهناز (1389). بررسی آداب تربیتی نگارگران بر پایه‌ی گفتار صادقی‌بیک در رساله‌ی قانون‌الصور. دوفصلنامه‌ی مطالعات هنر اسلامی، شماره‌ی سیزدهم، پاییز و زمستان، صص 24-7.
- ریتزر، جرج (1394). مبانی نظریه‌ی جامعه‌شناختی معاصر و ریشه‌های کلاسیک آن، ترجمه‌ی شهناز مسمی‌پرست، تهران: ثالث.
- سومر، فاروق (1371). نقش ترکان آناتولی در تشکیل و توسعه‌ی دولت صفوی. ترجمه‌ی احسان اشراقی و محمدتقی امامی، تهران: گستره.
- صادقی‌بیگ (1327). تذکره‌ی مجمع‌الخواص. ترجمه‌ی عبدالرسول خیام‌پور، تبریز: دانشگاه تبریز.
- صادقی‌بیگ (1372). قانون‌الصوَر. در: نجیـب مـایل هـروی، کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی (صفحات 354 ـ 345) مشهد: موسسه‌ی چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
- قاضی احمد بن حسین منشی قمی (1351). گلستان هنر. به تصحیح و اهتمام احمد سهیلی خوانساری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- قاضی احمد بن حسین منشی قمی (1394). خلاصه‌التواریخ. به تصحیح احسان اشراقی، ج 1 و 2، تهران: دانشگاه تهران.
- کریم‌زاده تبریزی، محمدعلی (1363). اح‍وال‌ و آث‍ار ن‍ق‍اش‍ان‌ ق‍دی‍م‌ ای‍ران‌ و ب‍رخ‍ی‌ از م‍ش‍اه‍ی‍ر ن‍گ‍ارگ‍ر ه‍ن‍د و ع‍ث‍م‍ان‍ی. دوره‌ی سه‌جلدی، لندن: مستوفی.
- گرنفل، مایکل (1393). مفاهیم کلیدی پی‌یر بوردیو. ترجمه‌ی محمدمهدی لبیبی، تهران: افکار.
- لش، اسکات (1394). جامعه‌شناسی پست‌مدرنیسم، ترجمه‌ی حسن چاوشیان، چاپ پنجم، تهران: مرکز.
- مسرت، حسین (1376). ارزش و اهمیت تذکره‌ی نصرآبادی. آیینه‌ی پژوهش، بهمن و اسفند، شماره‌ی 48، صص 8-2.
- نصرآبادی، میرزا محمدطاهر (بی‌تا). تذکره‌ی نصرآبادی. تصحیح وحید دستجردی، تهران: فروغی.
- نوایی، عبدالحسین، غفاری‌فرد، عباسقلی (1394). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).
- ولش، آنتونی (1385)، نگارگری و حامیان صفوی، ترجمه‌ی روح‌الله رجبی، تهران: فرهنگستان هنر.
- Bourdieu, Pierre & Wacquant, Loic (2002) An Invitation to Reflexive Sociology, Polity Press.
- Pinto, Louis (1996) The Thory of Field & Sociology of Literature: Reflections on the Work of Pierre Bourdiou, in International Journal of Contemporary Sociology, Vol 32, No 2, 1996, PP 177 – 186.
- Welch, Anthony (1976). Artists for the Shah: Late Sixteenth Century Painting at the Imprial Court of Iran. New Haven and London: Yale University Press.