2
دانشیار گروه تاریخ، واحدنجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی
3
گروه تاریخ، واحدنجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
چکیده
تا اواسط دوران قاجار نظام آموزشی بیشتر با رویکرد سنتیمنطبق بود و پس از آن با تأسیس دارالفنون، تشکیل انجمن معارف و توجه روشنفکران به مسئلۀ آموزش و پرورش گام های بنیادین در این زمینه برداشته شد. با برقراری آموزش نوین در جامعۀ ایران، در زمینۀ تعلیم و تربیت تحول اساسی رخ داد و طی آن مدارس به سبک جدید در مناطق گوناگون احداث شد. در منطقۀ چهارمحال و بختیاری بهعلت بافت غالب عشایری و روستایی، پیادهسازی آموزش نوین توسط حکومت با چالش جدی مواجه بود. بر این اساس خوانین و کدخدایان محلی بهعنوان کنشگران و اثرگذاران در سطح جامعۀ بختیاری با تکیه بر جایگاه اجتماعی ـ سیاسی خود در عرصۀ آموزش ورود مؤثری داشتند. این پژوهش مبتنی بر روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر اسناد، تاریخ شفاهی و مطالعات کتابخانه ای به این پرسش خواهد پرداخت که خوانین و کدخدایان محلی در تأسیس مدارس نوین در منطقۀ چهارمحال و بختیاری چه نقشی داشتند و در این مسیر با چه چالش هایی مواجه شدند. دستاوردهای حاصل از پژوهش نشان می دهد که خوانین بختیاری تحت تأثیر جامعه ضمن آن که فرزندان خود را به تحصیل عالیه سوق می دادند، در جهت افزایش سطح سواد به تأسیس مدارس حتی با هزینۀ شخصی مبادرت ورزیدند. کدخدایان محلی نیز که واسطۀ حکومت و مردم بودند نیز در زمینۀ احداث، بازسازی و تأمین هزینه های مدارس نقش تأثیرگذاری داشتند و موجبات رشد و گسترش آموزش عالی را فراهم کردند.
منابع
منابع
الف: اسناد
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما): 039264/297/5-12؛ 039264/297/13؛ 118694/293/0145؛ 002165/291/ 125؛ 118694/293/0092؛ 006848/293؛ 095042/ 293؛ 095067/293؛ 118694/293/72؛ 118694/293/73؛ 002170/291؛ 118694/293/90؛ 118887/293/68؛ 002165/ 291/143؛ 118694/293/144؛ 118694/293/37؛ 118886/293/0490؛ 3135/293/004؛ 3135/293/010؛ 118694/293/151؛ 119858/293/9؛ 119858/293/32؛ 118694/293/135؛ 119464/293/150؛ 118694/293/46؛ 118694/293/0049؛ 293/118694/77؛ 218010705131/50.
اسناد موجود در موزه طار نطنز: 07/10/1307؛ 30/06/1337؛ 25/04/1301؛ 19/02/1337؛ 27/03/1336.
ب: کتاب
بنی طالبی، احمد (1389)، مقدمهای بر شناخت شهرکرد، تهران: آزادمهر.
بیگی بروجنی، شهناز (1387)، بروجن نامی به بلندای تاریخ، تهران: شرکت بهینه فراگیر.
پوربختیار، غفار (1387 الف)، اسناد برگزیده بختیاریها در تاریخ معاصر ایران، مسجد سلیمان: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد مسجد سلیمان.
پوربختیار، غفار (1387 ب)، جامعه بختیاری و تحولات ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، مسجد سلیمان: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد مسجد سلیمان.
حیدری پبدنی، داود (1394)، تاریخ گمشدهی بختیاری؛ بختیاری در فراسوی هزارهها، اصفهان: دارخوین.
خدابخشی شلمزاری، حسینعلی (1392)، تاریخ و فرهنگ شلمزار: خوانین و انقلاب مشروطه، تهران: سامان دانش.
دالمانی، هانری رنه (1335)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه محمدعلی فره وشی، تهران: امیرکبیر.
زیرکزاده، احمد (1376)، پرسشهای بیپاسخ در سالهای استثنایی، به کوشش ابوالحسن ضیا ظریفی و خسرو سعیدی، تهران: نیلوفر.
سردار اسعد، علیقلیخان، سپهر، عبدالحسین (1376)، تاریخ بختیاری، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
صفینژاد، جواد (1380)، لرهای ایران، تهران: آتیه.
طالب، مهدی (1387)، «کدخدا»، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، شورای علمی عباس سعیدی و دیگران، تهران: سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور.
طاهری، اصغر (1358)، سفری به دیار ناشناخته، تهران: بینا.
فیاضی، سید مرتضی (1386)، یک قدم تا آسمان از بام ایران بروجن، بروجن: نشر افضل.
قربان پوردشتکی، خدابخش (1390)، انگلیس و بختیاری (1925-1896م)؛ پژوهشی در باب مناسبات انگلیس با خانهای بختیاری از آغاز سلطنت مظفرالدین شاه تا سقوط قاجاریه، تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
قوانین و احکام، مجموعة مصوبات مجلس شورای ملی در چهار دوره تقنینیه (بیتا)، بینا، بیجا.
گارثویت، جن راف (1375)، بختیاری در آینه تاریخ، ترجمه مهراب امیری، تهران: آنزان.
گالت، چارلز الکساندر و دیگران (1387)، ایل بختیاری، ترجمه و به کوشش کاوه بیات و محمودطاهر احمدی، تهران: کتاب شیرازه.
مبینی، عبدالله (1389)، چهارمحال و بختیاری در منظر تاریخ، تهران: نشر خلیلیان.
مظهری دهکردی، حسین(1396)، شهرکرد در گذر زمان، سامان: سامان دانش.
مکبن روز، الیزابت، (1373)، با من به سرزمین بختیاری بیایید، ترجمه مهراب امیری، تهران: انتشارات آنزان.
ملکزاده، مهدی (1373)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، ج 4-5، تهران: سخن.
میرزایی درهشوری، غلامرضا (1373)، بختیاریها و قاجاریه، شهرکرد: ایل.
نیکزاد امیرحسینی، کریم (1357)، شناخت سرزمین چهارمحال، اصفهان: نشاط.
وحید دستگردی، حسن (1359)، رهآورد وحید، ج 2، تهران: بینا.
ج: مقالات
بابایی زارچ، احمد، ترابی فارسانی، سهیلا، میرحسینی، محمدحسن (بهار 1399)، «عوامل مؤثر بر رشد و اسقرار نظام آموزش نوین در یزد از مشروطه تا پایان پهلوی اول»، فصلنامه پژوهشهای تاریخی، س 12، ش 45، صص 20-1.
بهشتی سرشت، محسن، جوانمردی، فوزیه (بهار و تابستان۱۳۹۴)، «وضعیت مدارس نوین در کردستان ایران در سالهای 1299 تا 1320ش»، فصلنامه تاریخ علم، س ۱۳، ش 18، صص 31 – 49.
پوربختیار، غفار (بهار 1387ج)، «سردار اسعد بختیاری و کوششهای فرهنگی»، فصلنامه گنجینه اسناد، ش 69، صص 24-19.
دشتی، فرزانه، ابطحی، سید مصطفی (1389)، «به نوسازی در عصر پهلوی اول»، فصلنامه راهبرد یاس، ش 1.
زمانیپور، بابک (1378)، «زندگینامه شاعر و ادیب معاصر خادم الشریعه سامانی»، فصلنامه پژوهش فرهنگی، اجتماعی فرهنگ بام ایران چهارمحال و بختیاری، ش 3.
علویکیا، محمدعلی (پاییز و زمستان ۱۳۹۶)، «تاریخچه تأسیس نخستین مدارس نوین در کرمانشاه (1278-1285ش)»، پژوهشنامه تاریخهای محلی ایران، س 6، ش 1، صص 34-23.
فلور، ویلم (پاییز 1392)، «کدخدا»، ترجمه نرگس صالحنژاد، مجله پیام بهارستان، دوره 2، س 6، ش 21، صص 60-53.
کار احمدی، مهران، کیانی، مصطفی، قاسمی سیچانی، مریم (مهر ۱۳۹۹)، «بررسی مدارس نوین اصفهان در اواخر دوره قاجار و دوره پهلوی اول براساس عوامل شکل گیری و اجزای کالبدی»، فصلنامه باغ نظر، س 17، ش 88، صص 18-5.
متون (مجله تعلیم و تربیت) (1304 الف)، لایحه و راپورت آقای کفیل وزارت معارف، فروردین، س 1، ش 1، صص 21-20.
ــــــــــــــــــــــــــــــ (1314 الف)، معارف و ارتش، مهر و آبان، س 5، ش 8 و 7، صص 348- 337.
مرادینیا، محمدجواد، مطلبی، مطلب (بهار ۱۳۹۸)، «مدارس نوین و آموزش دختران در مناطق کردنشین (1304-1320)»، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، ش۴۱، صص 139 –161.
د: مصاحبه:
مردانی، سعید، محقق و پژوهشگر، 4/3/1398.
.
مردانی کُرانی,پوران , ترابی فارسانی,سهیلا و بوشاسب گوشه,فیض الله . (1402). بررسی و تحلیل نقش خوانین و کدخدایان محلی در تأسیس و گسترش مدارس نوین چهارمحال و بختیاری. جامعه شناسی تاریخی, 14(2), 317-351.
MLA
مردانی کُرانی,پوران , ترابی فارسانی,سهیلا , و بوشاسب گوشه,فیض الله . "بررسی و تحلیل نقش خوانین و کدخدایان محلی در تأسیس و گسترش مدارس نوین چهارمحال و بختیاری", جامعه شناسی تاریخی, 14, 2, 1402, 317-351.
HARVARD
مردانی کُرانی,پوران,ترابی فارسانی,سهیلا,بوشاسب گوشه,فیض الله. (1402). 'بررسی و تحلیل نقش خوانین و کدخدایان محلی در تأسیس و گسترش مدارس نوین چهارمحال و بختیاری', جامعه شناسی تاریخی, 14(2), pp. 317-351.
CHICAGO
پوران مردانی کُرانی, سهیلا ترابی فارسانی و فیض الله بوشاسب گوشه, "بررسی و تحلیل نقش خوانین و کدخدایان محلی در تأسیس و گسترش مدارس نوین چهارمحال و بختیاری," جامعه شناسی تاریخی, 14 2 (1402): 317-351,
VANCOUVER
مردانی کُرانی,پوران,ترابی فارسانی,سهیلا,بوشاسب گوشه,فیض الله. بررسی و تحلیل نقش خوانین و کدخدایان محلی در تأسیس و گسترش مدارس نوین چهارمحال و بختیاری. جامعه شناسی تاریخی, 1402; 14(2): 317-351.