بررسی و تحلیل نقش خوانین و کدخدایان محلی در تأسیس و گسترش مدارس نوین چهارمحال و بختیاری

دوره 14، شماره 2
اسفند 1402
صفحه 317-351

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان

1 گروه تاریخ، واحدنجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی

2 دانشیار گروه تاریخ، واحدنجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی

3 گروه تاریخ، واحدنجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده
تا اواسط دوران قاجار نظام آموزشی بیشتر با رویکرد سنتی منطبق بود و پس از آن با تأسیس دارالفنون، تشکیل انجمن معارف و توجه روشنفکران به مسئلۀ آموزش و پرورش گام ‏های بنیادین در این زمینه برداشته شد. با برقراری آموزش نوین در جامعۀ ایران، در زمینۀ تعلیم و تربیت تحول اساسی رخ داد و طی آن مدارس به سبک جدید در مناطق گوناگون احداث شد. در منطقۀ چهارمحال و بختیاری به‌علت بافت غالب عشایری و روستایی، پیاده‏سازی آموزش نوین توسط حکومت با چالش جدی مواجه بود. بر این ‌اساس خوانین و کدخدایان محلی به‌عنوان کنشگران و اثرگذاران در سطح جامعۀ بختیاری با تکیه بر جایگاه اجتماعی ـ سیاسی خود در عرصۀ آموزش ورود مؤثری داشتند. این پژوهش مبتنی بر روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر اسناد، تاریخ شفاهی و مطالعات کتابخانه ‏ای به این پرسش خواهد پرداخت که خوانین و کدخدایان محلی در تأسیس مدارس نوین در منطقۀ چهارمحال و بختیاری چه نقشی داشتند و در این مسیر با چه چالش ‏هایی مواجه شدند. دستاوردهای حاصل از پژوهش نشان می ‏دهد که خوانین بختیاری تحت تأثیر جامعه ضمن آن‌ که فرزندان خود را به تحصیل عالیه سوق می ‏دادند، در جهت افزایش سطح سواد به تأسیس مدارس حتی با هزینۀ شخصی مبادرت ورزیدند. کدخدایان محلی نیز که واسطۀ حکومت و مردم بودند نیز در زمینۀ احداث، بازسازی و تأمین هزینه ‏های مدارس نقش تأثیرگذاری داشتند و موجبات رشد و گسترش آموزش عالی را فراهم کردند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات
منابع
منابع
الف: اسناد
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما): 039264/297/5-12؛ 039264/297/13؛ 118694/293/0145؛ 002165/291/ 125؛ 118694/293/0092؛ 006848/293؛ 095042/ 293؛ 095067/293؛ 118694/293/72؛ 118694/293/73؛ 002170/291؛ 118694/293/90؛ 118887/293/68؛ 002165/ 291/143؛ 118694/293/144؛ 118694/293/37؛ 118886/293/0490؛ 3135/293/004؛ 3135/293/010؛ 118694/293/151؛ 119858/293/9؛ 119858/293/32؛ 118694/293/135؛ 119464/293/150؛ 118694/293/46؛ 118694/293/0049؛ 293/118694/77؛ 218010705131/50.
اسناد موجود در موزه طار نطنز: 07/10/1307؛ 30/06/1337؛ 25/04/1301؛ 19/02/1337؛ 27/03/1336.
ب: کتاب
بنی طالبی، احمد (1389)، مقدمه‌ای بر شناخت شهرکرد، تهران: آزادمهر.
بیگی بروجنی، شهناز (1387)، بروجن نامی به بلندای تاریخ، تهران: شرکت بهینه فراگیر.
پوربختیار، غفار (1387 الف)، اسناد برگزیده بختیاری‌ها در تاریخ معاصر ایران، مسجد سلیمان: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد مسجد سلیمان.
پوربختیار، غفار (1387 ب)، جامعه بختیاری و تحولات ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، مسجد سلیمان: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد مسجد سلیمان.
حیدری پبدنی، داود (1394)، تاریخ گمشده‌ی بختیاری؛ بختیاری در فراسوی هزاره‌ها، اصفهان: دارخوین.
خدابخشی شلمزاری، حسینعلی (1392)، تاریخ و فرهنگ شلمزار: خوانین و انقلاب مشروطه، تهران: سامان دانش.
دالمانی، هانری رنه (1335)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه محمدعلی فره وشی، تهران: امیرکبیر.
زیرک‌زاده، احمد (1376)، پرسش‌های بی‌پاسخ در سال‌های استثنایی، به کوشش ابوالحسن ضیا ظریفی و خسرو سعیدی، تهران: نیلوفر.
سردار اسعد، علیقلی‌خان، سپهر، عبدالحسین (1376)، تاریخ بختیاری، به اهتمام جمشید کیان‌فر، تهران: اساطیر.
صفی‌نژاد، جواد (1380)، لرهای ایران، تهران: آتیه.
طالب، مهدی (1387)، «کدخدا»، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، شورای علمی عباس سعیدی و دیگران، تهران: سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
طاهری، اصغر (1358)، سفری به دیار ناشناخته، تهران: بی‌نا.
فیاضی، سید مرتضی (1386)، یک قدم تا آسمان از بام ایران بروجن، بروجن: نشر افضل.
قربان پوردشتکی، خدابخش (1390)، انگلیس و بختیاری (1925-1896م)؛ پژوهشی در باب مناسبات انگلیس با خان‌های بختیاری از آغاز سلطنت مظفرالدین شاه تا سقوط قاجاریه، تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
قوانین‌ و احکام‌، مجموعة‌ مصوبات‌ مجلس‌ شورای‌ ملی‌ در چهار دوره تقنینیه (بی‌تا)، بی‌نا، بی‌جا.
گارثویت، جن راف (1375)، بختیاری در آینه تاریخ، ترجمه مهراب امیری، تهران: آنزان.
گالت، چارلز الکساندر و دیگران (1387)، ایل بختیاری، ترجمه و به کوشش کاوه بیات و محمودطاهر احمدی، تهران: کتاب شیرازه.
مبینی، عبدالله (1389)، چهارمحال و بختیاری در منظر تاریخ، تهران: نشر خلیلیان.
مظهری دهکردی، حسین(1396)، شهرکرد در گذر زمان، سامان: سامان دانش.
مکبن روز، الیزابت، (1373)، با من به سرزمین بختیاری بیایید، ترجمه مهراب امیری، تهران: انتشارات آنزان.
ملک‌زاده، مهدی (1373)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، ج 4-5، تهران: سخن.
میرزایی دره‌شوری، غلامرضا (1373)، بختیاری‌ها و قاجاریه، شهرکرد: ایل.
نیکزاد امیرحسینی، کریم (1357)، شناخت سرزمین چهارمحال، اصفهان: نشاط.
وحید دستگردی، حسن (1359)، ره‌آورد وحید، ج 2، تهران: بی‌نا.
ج: مقالات
بابایی زارچ، احمد، ترابی فارسانی، سهیلا، میرحسینی، محمدحسن (بهار 1399)، «عوامل مؤثر بر رشد و اسقرار نظام آموزش نوین در یزد از مشروطه تا پایان پهلوی اول»، فصلنامه پژوهش‌های تاریخی، س 12، ش 45، صص 20-1.
بهشتی سرشت، محسن، جوانمردی، فوزیه (بهار و تابستان۱۳۹۴)، «وضعیت مدارس نوین در کردستان ایران در سال‌های 1299 تا 1320ش»، فصلنامه تاریخ علم، س ۱۳، ش 18، صص 31 – 49.
پوربختیار، غفار (بهار 1387ج)، «سردار اسعد بختیاری و کوشش‌های فرهنگی»، فصلنامه گنجینه اسناد، ش 69، صص 24-19.
دشتی، فرزانه، ابطحی، سید مصطفی (1389)، «به نوسازی در عصر پهلوی اول»، فصلنامه راهبرد یاس، ش 1.
زمانی‌پور، بابک (1378)، «زندگی‌نامه شاعر و ادیب معاصر خادم الشریعه سامانی»، فصلنامه پژوهش فرهنگی، اجتماعی فرهنگ بام ایران چهارمحال و بختیاری، ش 3.
علوی‌کیا، محمدعلی (پاییز و زمستان ۱۳۹۶)، «تاریخچه تأسیس نخستین مدارس نوین در کرمانشاه (1278-1285ش)»، پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران، س 6، ش 1، صص 34-23.
فلور، ویلم (پاییز 1392)، «کدخدا»، ترجمه نرگس صالح‌نژاد، مجله پیام بهارستان، دوره 2، س 6، ش 21، صص 60-53.
کار احمدی، مهران، کیانی، مصطفی، قاسمی سیچانی، مریم (مهر ۱۳۹۹)، «بررسی مدارس نوین اصفهان در اواخر دوره قاجار و دوره پهلوی اول براساس عوامل شکل گیری و اجزای کالبدی»، فصلنامه باغ نظر، س 17، ش 88، صص 18-5.
متون (مجله تعلیم و تربیت) (1304 الف)، لایحه و راپورت آقای کفیل وزارت معارف، فروردین، س 1، ش 1، صص 21-20.
ــــــــــــــــــــــــــــــ (1314 الف)، معارف و ارتش، مهر و آبان، س 5، ش 8 و 7، صص 348- 337.
مرادی‌نیا، محمدجواد، مطلبی، مطلب (بهار ۱۳۹۸)، «مدارس نوین و آموزش دختران در مناطق کردنشین (1304-1320)»، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، ش۴۱، صص 139 –161.
د: مصاحبه:
مردانی، سعید، محقق و پژوهشگر، 4/3/1398.
.