شورش مردم نیریز فارس و روستاهای تابعه در عهد ناصری یکی از اتفاقات و رویدادهای اجتماعی و سیاسی مهم در تاریخ محلی فارس و جنوب ایران به‌شمار می‌رود که کم‌تر موردمطالعه و واکاوی قرارگرفته است . نظر به حضور سید یحیی دارابی بابی در رأس این شورش، اهمیت آن هیچ‌گاه موردتوجه پژوهشگران واقع نشده و اتفاقاً به‌دلیل حضور سید یحیی دارابی در رأس آن از اهمیت آن فرو کاسته شده است. باوجودآنکه دارابی به فرقۀ بابیت تعلق داشت، اما رنگ‌و‌بوی شورش مردم نیریز و حرکت وی در نیریز عمدتاً طبقاتی و اجتماعی بود که برپایۀ جنبش عمومی مردم شکل گرفت. در این جنبش اجتماعی اکثریت اهالی نیریز به‌خصوص روستاهای آن که شامل کشاورزان پیشه‌وران و کارگران می‌شد مشارکت داشتند. در این پژوهش سعی شده است تا ابعاد گوناگون شورش مردم نیریز فارس و نیز نقش سید یحیی دارابی در نیریز و حوادث رخ‌داده در این شهرستان در سایۀ این حرکت موردبررسی قرار گیرد. لذا سؤال اصلی پژوهش این است که زمینه‌های اصلی شکل‌گیری شورش مردم نیریز فارس کدام بود و چگونه سید یحیی دارابی رهبری آن را به دست گرفت؟ پژوهش به شیوۀ مطالعۀ کتابخانه‌ای و با تکیه به روش توصیفی ـ تحلیلی تلاش می‌کند تا پاسخ سؤال پژوهش را بیابد. فرضیۀ محوری این پژوهش آن است که انباشت ده‌ها سال مطالبات مردم نیریز و فقر و درماندگی آن‌ها نیاز به جرقه‌ای داشت که یحیی دارابی آن جرقه را روشن کرد. یافته‌های پژوهش حکایت از آن دارد که شورش مردم نیریز به‌سبب ظلم و ستم حاکم نیریز، زین‌العابدین خان و رهایی از فشار اقتصادی رخ داد و رهبری سید یحیی دارابی بر این شورش ناشی از پیشینۀ خانوادگی مثبت، و ازدواج وی در نیریز بوده است
