فولکلور و تاریخ اجتماعی؛ مطالعۀ موردی: «ترانۀ رعنا»

دوره 13، شماره 2
اسفند 1401
صفحه 425-453

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه پیام نور

چکیده
ترانه‌ها بخشی مهم از دانش و فرهنگی را تشکیل می‌دهند که از آن به فولکلور (فرهنگ مردم) تعبیر می‌کنیم. آثاری که خالقان و سرایندگانی ناشناخته دارند و عمدتاً، به‌صورت شفاهی و سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده‌اند. ترانه‌های فولکلور به نظر اغلب محققان، صدای توده‌های فرودستی هستند که از اعماق تاریخ با ما سخن می‌گویند. سادگی و بی‌پیرایگی آثار فولکلور، این امکان را فراهم می‌کند که در کنار دیگر اسناد و منابع تاریخی، دیدی به مراتب واقعی‏تر و دقیق‏تر از تاریخ اجتماعی توده‌های مردم به‌دست آید. مقالۀ پیش‌رو با تمرکز بر مضمون و محتوای «ترانۀ رعنا» به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی مبتنی‌بر استفاده از منابع کتابخانه‏ای و پژوهش میدانی، درپی پاسخ به این پرسش است که پژوهش در فولکلور نواحی و مناطق، واجد چه ظرفیت و بهره‏هایی برای تحقیقات تاریخ اجتماعی است؟ نتایج حاصله از پژوهش، مبین آن است که ترانۀ فولکلور رعنا که مویه‌ای بر زندگانی پرماجرای زنی از کوهپایه‌های شرق گیلان است؛ جدا از جنبه‌های ادبی و هنری آن، اشارات مهمی به تاریخ اجتماعی توده‌های مردم و ساختار اجتماعی ـ سیاسی این ناحیه در دورۀ موسوم به ارباب ـ رعیتی دارد که آن را واجد اهمیت در مطالعات تاریخ اجتماعی می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات
آریان پور، امیراشرف (1380) مقاله« موسیقی گیلان»، کتاب گیلان، به سرپرستی ابراهیم اصلاح عربانی، جلد سوم، چاپ دوم، تهران: انتشارات گروه پژوهشگران ایران
انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم (1371) گذری و نظری در فرهنگ مردم، تهران: انتشارات اسپرک
برک، پیتر (1389) تاریخ فرهنگی چیست؟، ترجمه: نعمت الله فاضلی و مرتضی قلیچ، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام
جاوید، هوشنگ (1393) موسیقی نواحی ایران، تهران: انتشارات سوره مهر، چاپ دوم
جمالی، ابراهیم (1386) لالایی در فرهنگ مردم ایران، تهران: انتشارات سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
خلیقی، محمود(1356) مقاله «فرهنگ عامه، خصوصیات، کنش و نقش آن»، فرهنگ و زندگی، شم‍اره ۲۵، ۲۶
خودزکو، الکساندر (1354) سرزمین گیلان، ترجمه: سیروس تهامی، تهران: انتشارات تهام
دلاواله، پیترو (1370) سفرنامه پیترو دلاواله، ترجمه: شعاعالدین شفا، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی
رابینو، ه.ل (1357) ولایت دارالمرز ایران، ترجمه: جعفر خمامی زاده، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران
زندیه، حسن (1390) مقاله «تاریخ اجتماعی»، فصلنامه تاریخ اسلام، سال دوازدهم، شماره اول و دوم
سلیمی،خلیل ( 1390) تاریخ سیاسی شرق گیلان از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران: انتشارات نظری
شاملو جانی بیک، اکبر (1391) بررسی جلوه های فرهنگ عامه (فولکلور) در داستان های جلال احمد، فصلنامه تخصصی مطالعات داستانی، شماره دوم
شیانو، اویددنسو (1383) مقاله «فولکلور، بیانی از احساس پژوهش در گذشته و حال»، ترجمه: کاظم حمیدی، کتاب ماه هنر، شماره 75
طالس‌انسان‌دوست ، فرشته و محمدرضا فرمند (1394) پوشاک مردم گیلان، رشت: نشر ایلیا
عظیمی دوبخشری، ناصر(1381) تاریخ تحولات اجتماعی و اقتصادی گیلان، تهران: نشر گیلکان
فروحی، علی و طالبی فرامرز(1377) ارمنیان گیلان، تهران: نشر گیلکان
فریزر، جیمز بیلی (1364) سفرنامه فریزر، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: انتشارات توس
کاظمی،ثریا(1372) کاشف السلطنه، تهران: نشر سایه
کانر، کلیفورد( 1395)تاریخ علم مردم، ترجمه: حسن افشار، تهران: نشر ماهی
ماسه، هنری (2537) معتقدات و آداب ایرانی، ترجمه: مهدی روشن ضمیر، تهران: موسسه تاریخ و فرهنگ ایران
محجوب، محمدجعفر (1386) ادبیات عامیانه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: نشر چشمه، چاپ سوم
میرشکرایی، محمد(1380) مقاله«مردم شناسی و فرهنگ عامه»، کتاب گیلان، به سرپرستی ابراهیم اصلاح عربانی، جلد سوم، تهران: انتشارات گروه پژوهشگران ایران، چاپ دوم
میرصادقی، میمنت (1376) واژه نامه هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز
میرنیا، سیدعلی (1369) فرهنگ مردم، تهران: نشر پارسا
میهن دوست، محسن (1380) کله فریاد، تهران: نشر گل آذین
وحدتی،ناصر ( 1394) آوازها و ترانه های فولکلور گیلان، رشت: نشر ایلیا
1. هدایت، صادق (1378) فرهنگ عامیانه مردم ایران، گردآورنده: جهانگیر هدایت، تهران: نشر چشمه
California Folklore Quarterly (1946) Vol. 5, No. 4 ,Published By: Western States Folklore Society