جامعه‌شناسی تاریخی ناکارآمدی طرح‌های توسعه در ایران تحلیل محتوای تاریخ شفاهی هاروارد در تجربۀ ‌زیستۀ کارگزاران توسعۀ ایران (1340ـ1357ش)

دوره 13، شماره 2
اسفند 1401
صفحه 277-300

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس

چکیده
مروری بر تاریخ طرح‌های توسعۀ ایران در دورۀ سلطنت محمدرضا پهلوی بیانگر این نکته است که فرایند سیاستگذاری توسعه در ایران دچار آشفتگی‌های فراوانی بوده است و حتی به‌نظر می‌رسد کنشگران و کارگزاران توسعۀ اقتصادی ایران به استناد شواهدی که در این مقاله نشان داده می‌شود، نتوانسته بودند این معضلات را به‌درستی شناسایی کنند. این نوشتار با روش‌شناسی مبتنی‌بر جامعه‌شناسی تاریخی و در چارچوب نظری تلفیقی از آموزه‌های نظریۀ رانتیریسم و پاترمونیالیسم کوشیده است تا نشان دهد چگونه برنامه‌های توسعه در ایران ناکام می‌ماند. مقاله نشان می‌دهد شیوۀ حکمرانی متأثر از درآمدهای نفتی در اقتصاد سیاسی و مناسبات پدرسالار در فرهنگ سیاسی، درمجموع موجب می‌شد کنشگران توسعۀ ایران بدون فهم مسائل اساسی جامعه و الزام خود به پاسخ‌گویی، نتوانند از فرصت‌ها و ظرفیت‌ها برای بهبود حکمرانی، در کشور استفاده کنند. مقاله در پاسخ به این پرسش که مهم‌ترین علت‌های ناکارآمدی طرح‌های توسعه در ایران طی دو دهۀ پایانی سلطنت محمدرضا پهلوی ناظر بر چه مشکلاتی بوده است؟ با روش تحلیل محتوای تاریخ شفاهی هاروارد، برمبنای تجربۀ زیسته جمعی از کارگزاران توسعه کشور و با گزینش، کدگذاری و طبقه‌بندی گویه‌های انتقادی کارگزاران اقتصادی در پروژۀ تاریخ‌ شفاهی هاروارد، این فرضیه را مورد آزمون قرار می‌دهد که به‌نظر می‌رسد عدم موفقیت پیش‌برد پروژۀ توسعۀ ایران در زمان محمدرضا پهلوی، در بی‌توجهی به مبارزه با مفاسد اداری، بی‌انضباطی اداری، مداخلۀ مستمر در امور دولت، ضعف سیاستگذاری و برنامه‌ریزی اقتصادی و در عین حال تضعیف مداوم نهادها، نخبگان سیاسی و نیروهای اجتماعی ریشه داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات
1. Ascher, William (1999), Why Government Waste Resources, Baltimore: John Hopkins University Press.
2. Auvinen, Juha (1997), “Political conflict in less developed countries 1981-1989”, Journal of Peace Research, Vol. 34, No.2.
3. Beblawi, Hazem (1987), “The Rentier State in the Arab World”, in Hazem Beblawi and Giacomo Luciani, the Rentier State, New York: Croom Helm.
4. Bill, James and Robert Springborg، (1994), “Patterns of Patrimonialism in the Middle East.” In Bill & Springborg، Politics in the Middle East, NY: HarperCollins.
5. Chatlus, Michael (1990), “Policies for Developmental: Attitudes towards Industry and Services”, in G. luciani (ed.), The Arab State, University of California Press.
6. Collier & Hoeffler, (1998), on the economic causes of civil war, Oxford Economic papers. No: 50.
7. Graneheim, UH. Lundman, B (2004), “Qualitative Content Analysis in NursingResearch: Concepts, Procedures and Measures to Achieve Trustworthiness”, Nurse Education Today, 24.
8. Lam, Ricky and Leonard Wantchekon (1999), “Political Dutch Disease”, working Paper, Yale University.
9. Mahdavy, hossein‌ (1970),” Patterns and Problems of Economic Development in Rentier States: The Case of Iran”.in studies in the Economic History of the Middle-East, edited by M.A. Cook, Oxford: Oxford University Press.
10. Marshal, Gordon (1994), the Concise Oxford Dictionary of Sociology, Oxford University Press.
11. Moore, Mick (2001), “Death without taxes: democracy, state capacity and aide dependence in the fourth world”, in M. Robinson, and G. White (eds.), The Democratic Developmental State: Politics and Institutional Design, OxfordStudies in Democratisation, Oxford: Oxford University Press.
12. Skocpol, Teda & Jeff Goodwin, (1989), “Explaining Revolutions in The Contemporary Third World” ، Politics and Society، Vol. 4، PP. 489- 509
13. Wantchekon, Leonard (2002),” Why do Resource Abundant Countries Have Authoritarian Governments?” The Journal of African Development, Vol. 5.
14. Yates, Douglas (1996), the Rentier State in Africa, Trenton, New Jersey: Africa World Press.
15. ابتهاج، ابوالحسن(۱۹۸۱)، مصاحبه با آقای ابوالحسن ابتهاج، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج۴.
16. اقبال، خسرو (۱۹۸۵)، مصاحبه با آقای خسرو اقبال، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج ۲.
17. امینی، علی(۱۹۸۱)، مصاحبه با آقای علی امینی، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج ۱.
18. آبادیان، بهمن (۱۹۸۵)، مصاحبه با بهمن آبادیان، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج ۱.
19. آقایان، فلیکس(۱۹۸۶)، مصاحبه با آقای فلیکس آقایان، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج ۱.
20. باهری، محمد(۱۹۸۲)، مصاحبه با آقای محمد باهری، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج۶.
21. ترنر، بریان (۱۳۷۹)، ماکس وبر و اسلام، ترجمه‌ی سعید وصالی، نشر مرکز.
22. حاجی‌یوسفی، امیرمحمد (۱۳۷۸)، دولت، نفت و توسعه اقتصادی در ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
23. خردجو، ابوالقاسم (۱۹۸۴)، مصاحبه با آقای قاسم خردجو، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج ۷.
24. سمیعی، محمد مهدی(۱۹۸۵)، مصاحبه با آقای محمد مهدی سمیعی، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج۱۱.
25. شرابی، هشام (۱۳۸۵)، پدرسالاری جدید، ترجمه احمد موثقی، تهران: انتشارات کویر.
26. شریف امامی، جعفر(۱۹۸۲)، مصاحبه با آقای جعفر شریف امامی، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج۱۲.
27. شهابی، هوشنگ و خوآن لینز (۱۳۸۰)، نظام‌های سلطانی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: انتشارات شیرازه.
28. عجم اغلو، دارون و رابینسون، جیمز (۱۳۹۳)، چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟، ترجمه محسن میردامادی، محمدحسین نعیمی‌پور، تهران: انتشارات روزنه.
29. فرمانفرماییان, خداداد (۱۳۹۴)، " گفت‌وگوی منتشر نشده با خداداد فرمانفرماییان"، تارنمای تاریخ ایرانی،‌ قابل دسترسی به صورت برخط http://tarikhirani.ir/fa/news/5286
30. لاجوردی، قاسم (۱۹۸۳)، مصاحبه با آقای قاسم لاجوردی، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج۱۴.
31. لاجوردیان، اکبر(۱۹۸۲)، مصاحبه با آقای اکبر لاجوردیان، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج۱۴.
32. مجیدی، عبدالمجید(۱۹۸۵)، مصاحبه با آقای عبدالمجید مجیدی، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج۱۶.
33. مقدم، غلامرضا (۱۹۸۳)، مصاحبه با آقای غلامرضا مقدم، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج۱۷.
34. الموتی، مصطفی(۱۹۸۳)، مصاحبه با آقای مصطفی الموتی، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج ۲.
35. مهبد، احمد (۱۹۸۵)، مصاحبه با آقای احمد مهبد، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج۱۷.
36. نهاوندی، هوشنگ(۱۹۸۵)، مصاحبه با آقای هوشنگ نهاوندی، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج۱۹.
37. وبر، ماکس (۱۳۷۴)، اقتصاد و جامعه، ترجمه عباس منوچهری و دیگران، تهران: انتشارات مولی.
38. هانتینگتون، ساموئل (۱۳۷۳)، موج سوم دموکراسی، ترجمه احمد شهسا، تهران: انتشارات روزنه.
39. همایون، داریوش(۱۹۸۲)، مصاحبه با آقای داریوش همایون، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج۲۰.
40. هیوود، پل (۱۳۸۱)، فساد سیاسی، ترجمه محمد طاهری و میرقاسم بنی‌هاشم، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
41. یگانه، محمد(۱۹۸۵)، مصاحبه با آقای محمد یگانه، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد، ج۲۰.