در ایران زمان ناصرالدین‌شاه، نظام آموزشی بیش‌از‌پیش موردتوجه اندیشمندان ایران قرار گرفت. آن‌ها انجام اصلاحات در عرصه های مختلف را با آگاهی مردم در ارتباط دانستند و از ضرورت آموزش همگانی سخن به‌میان آوردند و به دنبال آن، اصلاح آموزش ابتدایی را به‌منزلۀ زیربنای آموزش همگانی مورد توجه قرار دادند. رویکرد این اندیشمندان به آموزش ابتدایی و نسبتِ راهکارهای آنان برای تحول در آموزش ابتدایی با واقعیت های زمانه و اصول آموزش ابتدایی مسئله ای است که در تحقیق حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از آثار اندیشمندان آن دوره مورد بررسی قرار میگیرد و به این پرسش پاسخ داده می شود که آیا راهکارهای اندیشمندان ایران عصر ناصری برای آموزش ابتدایی و همگانی شدن آن با واقعیت های روز و اصول آموزش ابتدایی مطابقتی داشتند؟
نتیجۀ تحقیق حاکی از آن است که اندیشمندان این دوره باوجود درک درست از نقش آموزش ابتدایی در تعلیم عمومی، با اصرار به راهکارهایی مانند اصلاح الفبا از واقعیت های زمانه و اصول آموزش ابتدایی فاصله گرفته اند.
آخوندزاده، میرزا فتحعلی (1357). الفبای جدید و مکتوبات ، به کوشش حمید محمدزاده، تبریز: نشر احیا.
آدمیت، فریدون (1349) اندیشه‌های میرزافتحعلی آخوندزاده، تهران: خوارزمی.
آدمیت، فریدون (1362). امیرکبیر و ایران پاورقی از تاریخ سیاسی ایران، تهران: خوارزمی.
آدمیت، فریدون، (1364). اندیشه‌های طالبوف تبریزی، تهران: دماوند.
اختر، سال 12، شماره 27، 14 ربیع الثانی 1303.
اختر، شمارۀ 21، سال 3، 4 ربیع‌الثانی 1294.
اختر، شمارۀ 28، سال 6، 15 رجب 1297.
اختر، شمارۀ 36، سال 2، 10 صفر 1293.
اختر، شمارۀ 40، سال 5، 14 شوال 1296.
اختر، شمارۀ 50، سال 2، 4 ربیع‌الاول 1293.
اختر، شمارۀ 52، سال 2، 8 ربیع الاول 1293.
اختر، شماۀ 41، سال 5، 21 شوال 1296.
پاشازاده، غلامعلی (1391). «اندیشۀ تحول در خط جهان اسلام (ایران، قفقاز و عثمانی قرن نوزدهم)»، پژوهش‌نامۀ تاریخ اسلام، سال دوم، شماره پنجم.
پاشازاده، غلامعلی (1392). در جستجوی قانون (زندگی و اندیشۀ میرزا یوسف خان مستشارالدوله)، تهران: نشر علم.
حسنی، عطاالله (1384). «رابطه جنبش اصلاح خط با زمینه های فکری مشروطیت در ایران»، مجموعه مقالات همایش بررسی مبانی فکری و اجتماعی مشروطیت ایران بزرگداشت آیت الله محمد کاظم خراسانی، تهران: موسسه تحقیقات وتوسعه علوم انسانی.
ذکاء، یحیی (1339). در پیرامون تغییر خط فارسی، تهران: چاپخانه نقش جهان.
رساله های میرزاملکم خان ناظم الدوله (1388). گردآوری و مقدمه: حجت الله اصیل، تهران: نشر نی.
زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی مرحوم میرزا حسن رشدیه (1386). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
سرمد، غلامعلی (1372). اعزام محصل به خارج از کشور، تهران: چاپ و نشر بنیاد.
سعدی، شیخ مصلح‌الدین (1302ق). گلستان ، چاپ میرزا ملکم خان ناظم الدوله، لندن:مطلبه ترقی.
طالبوف ، عبدالرحیم (بی تا). مسالک المحسنین، به همت محمد رمضانی، بی جا:کلاله خاور.
طالبوف، عبدالرحیم (1324ق). مسائل الحیات، تفلیس: مطبعه غیرت.
طالبوف، عبدالرحیم (1357). آزادی و سیاست،به کوشش ایرج افشار، تهران:انتشارات سحر.
غزوینی، میرزا رضا خان افشار بکشلو، (1299ق) الفبای بهروزی، استانبول: دادستان ایران.
کرمانی، ناظم الاسلام (1362). تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی اکبرسعیدی سیرجانی، بخش اول، تهران: آگاه.
محبوبی اردکانی، حسین (1354). تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران، جلد 1، تهران: دانشگاه تهران.
مستشارالدوله، میرزا یوسف خان (1297). «اصلاح خط و کتابت»، روزنامۀ اختر، شمارۀ 22، سال 6، 3 جمادی‌الاخر 1297.
مستشارالدوله، میرزا یوسف خان (1302ق). گنجینه دانش برای تعلیم اطفال نوآموز، بمبئی: بی‌نا.
مستشارالدوله، میرزا یوسف خان (1303ق). رساله در وجوب اصلاح خط اسلام، بی‌جا: بی‌نا.
مستشارالدوله، میرزایوسف خان (1364). یک کلمه، به کوشش صادق سجادی، تهران: نشر تاریخ ایران.
