تحلیلی انتقادی بر مدل های تبیینی کلان از تاریخ سیاسی اقتصادی ایران با تأکید بر تاریخ محلی شهر یزد

دوره 13، شماره 1
شهریور 1401
صفحه 343-381

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده

استادیار گروه جامعه شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد

چکیده
در این مقاله ضمن مرور بر برخی از مهم‌ترین نظریه­ های شرق­ شناسانه درمورد جوامع شرقی و نظریۀ چند تن از نظریه‌پردازان ایرانی که کوشیده اند تبیینی از تاریخ سیاسی اقتصادی ایران ارائه دهند، نشان می دهیم که این نظریه‌ها اگر چه قدرت تبیین‌کنندگی نسبتاً بالایی دارند و شواهد گوناگون و زیادی در جامعۀ ایران را می‌توان در جهت تأیید این نظریه‌ها دنبال کرد، اما آن‌ها به‌سبب ماهیت کلان­ روایتی­شان و نیز تحت‌تأثیر ایدۀ اروپامحوری، بسیاری از ویژگی‌ها و جزئیات تاریخی را که برای فهم برخی دوره­ های تاریخ ایران یا تاریخ سیاسی اقتصادی برخی مناطق ایران کلیدی‌اند، نادیده می‌گیرند و لذا دعاوی آن‌ها قابل تعمیم به همۀ دوره ­های تاریخی و همۀ مناطق ایران نیست. برای این هدف، ضمن مرور بر تاریخ سیاسی اقتصادی یزد، به‌منزلۀ یکی از مناطق فلات مرکزی ایران، برخی از ویژگی‌های تاریخ سیاسی اقتصادی این شهر را که با این کلان‌روایت‌ها سازگار نیست و می‌تواند به‌منزلۀ «استثنایی بر قاعده» مطرح شوند، برجسته می ­سازیم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات
• ابویی مهریزی، محمدرضا (1383). سادات نعمت‌اللهی یزد در عهد صفوی، یزد: واحد نشر بنیاد ریحانه‌الرسول
• ابویی مهریزی، محمدرضا (1384). سیر حیات فرهنگی خاندان کاکویه، بررسی‌های نوین تاریخی، شماره اول
• ابویی مهریزی، محمدرضا (1391). تاریخ فرهنگی یزد (در روزگار شاه عباس ثانی و شاه سلیمان صفوی)، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار یزدی
• اشرف، احمد (1353). ویژگی‌های تاریخی شهرنشینی در ایران دوره اسلامی، نامه علوم اجتماعی، شماره 24
• اشرف، احمد (1358). موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران، تهران: زمینه
• اشرف، احمد (1360). نظام فئودالی، نظام آسیایی، پلی‌کپی، تهران: دانشکده علوم اجتماعی
• افشار، ایرج (1354). یادگارهای یزد، تهران: چاپ زیبا
• امامی میبدی، سید منصور (1394). سیر تحول نساجی در یزد؛ از صفویه تا پایان قاجار، یزد: انتشارات تیک
• اوبن، ژان (1371). حمایت‌های فرهنگی یک خانواده بزرگ یزدی در عصر ایلخانان، ترجمه ع. روح‌بخشان، در یزدنامه (جلد اول)، نگارش و گردآوری ایرج افشار، تهران: انتشارات جداگانه
• آزاد ارمکی، تقی (1383). بدفهمی‌های روش‌شناختی در مطالعات ایران‌شناسی، در مجموعه مقالات نخستین همایش ملی ایران شناسی، تهران: بنیاد ایرانشناسی
• باسورث، ادموند (1371). کاکویان یزد، ترجمه پرویز اذکایی، در یزدنامه (جلد اول)، نگارش و گردآوری ایرج افشار، تهران: انتشارات جداگانه
• بشارت، حسین (1395). یزد شهر من، یزد: شاهنده، ویراست 3
• بندیکس، راینهارد (1382). سیمای فکری ماکس وبر، ترجمه محمود رامبد، تهران: هرمس
• بنیاد ایرانشناسی (1383). مجموعه مقالات نخستین همایش ملی ایران‌شناسی، تهران: بنیاد ایرانشناسی
• پیران، پرویز (1384). نظریه راهبرد و سیاست سرزمینی جامعه ایران، اندیشه ایرانشهر، شماره 6
• پیران، پرویز (1385). هویت ملی جامعه ایران (گفتگو)، مجله چشم‌انداز ایران، شماره آبان و آذر
• پیرنیا، محمدکریم (1371). مسجد جامع فهرج، در یزدنامه (جلد اول)، نگارش و گردآوری ایرج افشار، تهران: چاپخانه نقش جهان
• ترنر، برایان (1379). ماکس وبر و اسلام، ترجمه سعید وصالی، تهران: نشر مرکز
• تشکری بافقی، علی اکبر (1377). مشروطیت در یزد، یزد: انتشارات مرکز یزدشناسی
• تشکری بافقی، علی اکبر (1389). درآمدی بر صنعت بافندگی یزد در عصر صفوی، تحقیقات تاریخ اجتماعی، سال اول، شماره اول، صص57-41
• تشکری بافقی، علی اکبر (1392). یزد عصر صفوی، یزد: اندیشمندان یزد
• حاجی‌زاده میمندی، مسعود (1391). بازار یزد و بازارچه‌های پیرامونی آن در دویست سال اخیر، تهران: بنیاد ایران شناسی
• حکیمیان، هادی (1394). یزد در عصر زندیه، فصلنامه فرهنگ یزد، سال شانزدهم، شماره 53-52
• حمویی یزدی، نظام‌الدین اسحاق و دیگران (1395). المشیخه (کنزالسالکین): گنجینه خطوط و یادگارنامه مشاهیر علمی ایران 845 تا 1022 ه.ق، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب و کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران
• دسوقی، محمد (1376). سیر تاریخی و ارزیابی اندیشه شرق‌شناسی، ترجمه محمودرضا افتخارزاده، تهران: هزاران
• رمضانخانی، صدیقه (1393). فرهنگ مشاغل استان یزد (پیشه‌های سنتی، هنرها و صنایع دستی)، یزد: اندیشمندان یزد
• رودنسون، ماکسیم (1358). اسلام و سرمایه‌داری، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی (وابسته به انتشارات امیرکبیر)
• زند، زاگرس (1389). بررسی تطبیقی پژوهش‌های ایران‌شناسیِ غربی و شرق‌شناسی، مطالعات ملی، سال یازدهم، شماره 2
• سعید، ادوارد (1377). شرق شناسی، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی
• سوداگر، محمد (2536). نظام ارباب رعیتی در ایران، تهران: انتشارات پازند
• فرای، ریچارد (1364). عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران: سروش
• فشاهی، محمد رضا، تکوین سرمایه داری در ایران، 1905-1796، گوتنبرگ، تهران، 1360
• قلمسیاه، اکبر (1373). یزد در سفرنامه‌ها، یزد: موسسه انتشارات یزد
• کاتب، احمد بن حسین (1386). تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر
• کاتوزیان، محمدعلی (1372). اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز
• کاتوزیان، محمدعلی همایون (1377). جامعه کم‌آب و پراکنده: الگوی تحول درازمدت اجتماعی-اقتصادی در ایران، در: نه مقاله در جامعه‌شناسی تاریخی ایران، نفت و توسعه اقتصادی، ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر مرکز
• کرمر، جوئل (1375). احیای فرهنگی در عهد آل‌بویه: انسان‌گرایی در عصر رنسانس اسلامی، ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی
• کلر، بندیکت (1395). تقدم مدینه بر ونیز، ترجمه جعفر خیرخواهان و محمد ماشین‌چیان، سیاستنامه، سال یکم، شماره 4 و 5، صص98-107
• کندو، نوبوآکی (1379). پیشینه اجتماعی و اقتصادی خوانین یزد، فصلنامه وقف میراث جاویدان، ش 29، صص 82-73
• مالکوم، ناپیر (1394). خاطرات مالکوم؛ پنج سال زندگی در یکی از شهرهای ایران، ترجمه علی اکبر تشکری، تبریز: انتشارات بهاردخت
• مرادی، محمدعلی (1390). خرد و باغ ایرانی، فصلنامه جستارهای شهرسازی، شماره 35
• مسرت، حسین (1395). یزد یادگار تاریخ، تهران: دف
• مهدوی، اصغر و ایرج افشار (1380). یزد در اسناد امین‌الضرب، تهران: طلایه
• میرحسینی، محمدحسن (1380). بازرگانی یزد در دوره ناصرالدین شاه، پایان‌نامه دکترا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران
• نعمانی، فرهاد (1358). فئودالیسم در ایران، تهران: انتشارات خوارزمی
• وبر، ماکس (1382). دین، قدرت، جامعه، ترجمه احمد تدین، تهران: نشر هرمس
• وبر، ماکس (1393). شهر در گذر زمان، ترجمه کاوه کاویانی، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ دوم
• ولی، عباس (1380). ایران پیش از سرمایه‌داری، ترجمه حسن شمس‌آوری، تهران: نشر مرکز
• ویتفوگل، کارل آگوست (1391). استبداد شرقی؛ بررسی تطبیقی قدرت تام. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر ثالث.
• الویری، محسن (1383). ایران‌شناسی: تعامل و تفاوت رویکردها با اسلام‌شناسی و شرق‌شناسی، در مجموعه مقالات نخستین همایش ملی ایران شناسی،تهران: بنیاد ایرانشناسی
• یوسف جمالی، محمدکریم و دیگران (1394). اوضاع فرهنگی یزد در قرن هشتم هجری، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام، سال شانزدهم، شماره اول، شماره مسلسل 61
• Bonine Michael E. (1987) Islam and commerce: waqf and the bazaar of Yazd, Iran, rdkunde.
• Hosseiny, G (1983). Aasiatic Mode of Production in Iran, Paris, France
• Mancini-Lander, Derek J. (2019). Subversive skylines: local history and the rise of the Sayyids in Mongol Yazd, Bultin of the School of Oriental and African Studies, Volume 82, Issue 1, pp. 1-24
• Melville, Charles (2007). Persian local histories: views from the wings, Iranian Studies, 33:1-2, 7-14
• Miller, Isabel (1989). Local History in Ninth/Fifteenth Century Yaẓd: The "Tārākh-i Jadīd-i Yazd", British Institute of Persian Studies, Vol. 27, pp. 75-79
• Koehler, Benedikt (2014). Early Islam and the Birth of Capitalism, Lexington Books
• Mansour Bonakdarian (2010). Iranian Studies in the United Kingdom in the Twentieth Century, Iranian Studies, Volume 43, Issue 2