بررسی رابطه بین آگاهی تاریخی و هویت ملی شهروندان (مطالعه موردی شهر کرمانشاه)

دوره 13، شماره 1
شهریور 1401
صفحه 297-342

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلام آبادغرب،

2 کارشناس ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلام‌آباد غرب

چکیده
ماهیت هویت ملـی در هـر جامعه‌ای بـه ابعـاد سـازنده و وضعیت آن بستگی دارد و به‌تبع ماهیت ابعاد سازنده و وضعیت آن نتایج متفـاوتی را نیـز در جوامع مختلف به‌همراه خواهد داشت. مطالعۀ حاضر به بررسی رابطۀ بین آگاهی تاریخی و هویت ملی شهروندان شهر کرمانشاه، در یک نمونۀ 384 نفری از افراد 18 سال به بالا پرداخته شده است. هدف اصلی تحقیق بررسی رابطۀ بین آگاهی تاریخی و هویت ملی شهروندان (مطالعۀ موردی شهر کرمانشاه) است. اعتبار پرسش‌نامه از طریق اعتبار صوری و پایایی آن نیز از طریق ضریب آلفای کرونباخ تأیید شد که بیشتر متغیرها سطح آلفای بالای 75/0 را داشته‌اند که نشان‌دهندۀ قدرت بالای ابزار سنجش است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار آماری اس.پی.اس.اس. و از تکنیک‌های آمار استنباطی همچون ضریب هم‌بستگی پیرسون و رگرسیون استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بین آگاهی تاریخی و کل هویت ملی (445/0=r)، هویت ملی در بُعد اجتماعی (104/0=r)، در بُعد سیاسی (583/0=r)، در بُعد جغرافیایی (432/0=r) و در بُعد فرهنگی (260/0=r) رابطۀ مثبت و معناداری وجود دارد. به‌علاوه نتایج رگرسیون چندمتغیره نیز بیانگر آن است که تأثیر آگاهی تاریخی در بُعد سیاسی (553/0Beta=)، بُعد جغرافیایی (141/0Beta=) و بُعد اجتماعی (110/0Beta=) است. این سه مؤلفه آگاهی تاریخی توانستند نزدیک به 40 درصد از فضای مفهومی متغیر وابستۀ هویت ملی را تبیین و پیش‌بینی کنند. براین اساس می‌توان گفت دخالت دادن شهروندان در تصمیمات سیاسی و فرهنگی کشور، گسترش عرضۀ اطلاعات برای آشنایی مردم با ابعاد تاریخی، اجتماعی و سیاسی زندگی می‌تواند حس مشترک هم‌بستگی و هویت ملی را در آن‌ها ارتقا دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات
ابوالحسنی، سیدرحیم (1387) مؤلفه‌های هویت ملی با رویکرد پژوهشی، فصلنامه سیاست، دوره 38، شماره 4، صص 1-22.
احمدی، حمید (1390). بنیادهای هویت ملی ایرانی: چهارچوب نظری هویت ملی شهروندمحور، تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
احمدی، حمید، گنج خانلو، مصدق (1394) رابطه هویت ملی و هویت قومی بین جوانان شهر زنجان، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، سال ششم، شماره 4. صص 62-93.
اژدری، بهناز (1392). آسیب‌شناسی بعد سیاسی هویت ملی در عصر جامعه اطلاعاتی، فصلنامه مطالعات سیاسی، شماره 20، صص 179-197
اسکیان و چنگیزی (1387) بررسی رابطه بین تمایزیافتگی و سبک‌های هویت در دانشجویان کارشناسی دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی، تهران، شماره 11، ص 68.
اسمیت، آنتونی (1383) ناسیونالیسم (نظریه، ایدئولوژی، تاریخ) مترجم: منصور انصاری، موسسه مطالعات ملی.
اشرف، احمد (1383) بحران هویت ملی در ایران، به کوشش حمید احدی، هویت، ملیت، قومیت، تهران، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، 130-133.
اشرف، احمد (1387) هویت ایرانی به سه روایت، مجله بخارا.
اکبری، حسین و جلیل عزیزی (1387). هویت ملی و عوامل موثر بر آن در میان دانش‌آموزان دوره متوسطه، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، شماره 27، صص 277-301.
اکبری، حسین، عیوضی، محمدرحیم (1393) بررسی وضعیت و ابعاد سازنده هویت ملی، مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، سال دوم، صص 33-59
امامی، مجید (1391) از جامعه‌شناسی تاریخی تا نظریه سیاستی پیشرفت (توسعه) نقش پارادایم ماهیت گرا در ترسیم الگوی اسلامی ایران، هویت ملی، فصلنامه مطالعات ملی، سال چهاردهم، شماره 4. صص 21-36.
امیرکافی و حاجیانی (1392) نسبت هویت قومی و ملی: در جامعه چند قومیتی ایران: بررسی و مقایسه سه رهیافت نظری، دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس، ص 49.
امین، حسن (1385). آگاهی تاریخی و هویت ملی، ماهنامه سراسری تخصصی، آموزشی، پژوهشی و تحلیلی پادنگ، شماره 59، صص 11-15
امینی و همکاران (1393) تحلیل و ارزیابی هویت ملی و دینی دانشجویان دانشگاه کاشان و علوم پزشکی کاشان، پایان‌نامه کارشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، ص 34.
امینی، محمد، رحیمی، حمید و حسن مزروعی (1393) تحلیل و ارزیابی هویت ملی و دینی دانشجویان دانشگاه کاشان و علوم پزشکی کاشان، مجله فرهنگ در دانشگاه آزاد اسلامی، سال چهارم، شماره سوم، صص 413-436.
بلومر، هربرت، جورج هربرت مید (1373) آینده بنیان‌گذاران جامعه‌شناسی، ترجمه: غلام عباس توسلی، تهران، نشر قومس، چاپ اول.
تنهایی، ابوالحسن (1374) درآمدی بر نظریه‌های و مکاتب جامعه‌شناسی، نشر مرندیز، چاپ دوم، گناباد.
توسلی، غلامعباس (1370) نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران، انتشارات سمت.
توسلی، غلامعباس (1381) مناسبات قومی و رابطه آن با تحول هویت، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره چهارم، شماره پیاپی 4، صص 14-32.
توسلی، غلامعباس و جمال ادهمی (1391). حافظه تاریخی، هویت قومی و جهانی شدن: پژوهش بین نسلی در شهر سنندج، مسائل اجتماعی ایران، شماره 2، صص 7-37.
جنکینز، ریچارد (1381) هویت اجتماعی، ترجمه تورج یاراحمدی، تهران، نشر و پژوهش شیرازه، چاپ اول.
جهانگیری، جهانگیر و مهدی معینی (1389) بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و هویت ملی؛ نمونه مورد مطالعه دانشجویان دانشگاه شیراز. مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، پاییز و زمستان 1389، صص 74-37.
چلبی، مسعود (1375). جامعه‌شناسی نظم، تهران، نشر نی.
حاجیانی، ابراهیم (1380) تحلیل جامعه‌شناختی هویت ملی در ایران و طرح چند فرضیه، فصلنامه مطالعات ملی، ش 5، تهران، 40.
حقیقتیان و همکاران (1390) عوامل متعددی را بر هویت ملی در سه بعد عاطفی، شناختی و رفتاری، دانشکده علوم تربیتی تهران، شماره سه، ص 81.
خان محمدی، کریم (1388) عناصر فرهنگی پایدار ایران، فصلنامه مطالعات ملی، سال دهم، شماره دوم، صص 3-27.
خلعتبری، الهیار، لطف آبادی، محسن (1393) آگاهی تاریخی و کارکرد آن در شکل‌دهی به هویت ایرانی دوره ساسانی، مجله پژوهش‌های تاریخ ایران و اسلام، شماره 14. صص 67-97
دارندورف، رالف (1384) انسان اجتماعی، ترجمه: مجیدی، تهران، انتشارات آگاه.
دورکیم، امیل (1370). درباره تقسیم کار اجتماعی، ترجمه باقر پرهام، بابل، نشر بابل.
ذکایی، محمدسعید (1381) آموزش شهروندی، مجله رشد آموزش علوم اجتماعی، دوره جدید، شماره 19. صص 22-30.
ربانی، علی و یاسر رستگار (1392). تحلیلی بر وضعیت هویت ملی و ابعاد شش‌گانه آن در بین شهروندان شهر اصفهان، جامعه‌شناسی کاربردی، شماره پیاپی 50، شماره دوم، صص 1-20.
رفعت جاه، مریم و مژگان رضایی (1397). تحلیلی بر هویت فرهنگی دانشجویان دختر ساکن خوابگاه شهر تهران، مطالعات روان‌شناسی اجتماعی زنان، شماره 4، صص 109-148.
ریتزر، جورج (1374) نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
زرین کوب، عبدالحسین (۱۳۷۶) ایران در کشاکش ایام، حکایت همچنان باقی (مجموعه مقالات) تهران: سخن.
زرین کوب، عبدالحسین (۱۳۷۸) تقویم پارینه، بخارا، سال دوم، شماره هفتم.
زرین کوب، عبدالحسین (۱۳۷۸) کارنامه اسلام، تهران: امیرکبیر.
زرین کوب، عبدالحسین (۱۳۸۸) آنچه ایران به جهان آموخت، مجموعه مقالات: نشریه داخلی، شماره ۶۳.
ساعی، منصور (1389) بازنمایی ابعاد تاریخی و سیاسی هویت ملی در تلویزیون جمهوری اسلامی ایران، دو فصلنامه علمی پژوهشی، پژوهش سیاست نظری، دوره جدید، شماره هفتم، صص 113-142.
شجری قاسم خیلی، رضا (1390) واکاوی نقش تاریخ (آگاهی تاریخی) در بازسازی هویت ایرانی (دو قرن اول ه.ق)، مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره 12، ص 95.
شهرام‌نیا، مسعود؛ رضا، کاظم پور؛ هاشم، قنبری (1393) بررسی تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر میزان هویت ملی: (مطالعه) موردی: دانشجویان دانشگاه اصفهان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد پیام نور، ص 57.
صادق زاده، رقیه، نادی، محمدعلی (1396) رابطه هویت ملی و هویت قومی در بین دانشجویان آذری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد پیام نور، دانشگاه پیام نور تهران غرب، صص 25-80.
صدیق سروستانی، رحمت‌الله و ابراهیم حاجیانی (1387) مطالعه‌ی تجربی منابع هویت در ایران، فصلنامه مطالعات ملی، سال نهم، شماره 2، صص 31-52.
صنیع اجلال، مریم (1384) درآمدی بر فرهنگ و هویت ایرانی، تهران، موسسه مطالعات ملی، تمدن ایرانی.
عبداللهی، محمد (1375) جامعه‌شناسی بحران هویت، نامه پژوهش، شماره 2 و 3، ص 34.
عبداللهی، محمد و برزو مروت (1385) هویت جمعی غالب در بین دانشجویان دانشگاه‌های شهر سنندج، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 32، صص 77-120
عبداللهی، محمد، حسین بر، محمدعثمان (1380) گرایش دانشجویان بلوچ به هویت ملی در ایران، نامه انجمن جامعه‌شناسی، دوره چهارم، شماره 4.
عبدالهی، محمد و امید قادر زاده (1388) هویت جمعی غالب کردها در کشورهای ایران و عراق، نامه علوم اجتماعی، دوره 17، شماره 36، صص 26- 1.
علاقه‌مند، علی (1372) جامعه‌شناسی آموزش و پرورش، تهران، ناشر مؤلف، چاپ پانزدهم.
علیخانی، علی‌اکبر (1383) هویت در ایران، تهران، جهاد دانشگاهی، پژوهشکده علوم انسانی.
غضنفری (1383) در میان دانش‌آموزان دبیرستانی شهر اصفهان ضمن بررسی اعتبار و پایایی پرسشنامه سبک‌های هویت‌یابی میزان آن ‌را نیز محاسبه کرده است، دانشکده علوم اجتماعی، اصفهان، ص 34.
فاضلی، حبیب الله، خلیل طهماسبی، نوذر (1395). ناسیونالیسم و مدرنیسم: مقایسه دیدگاه آنتونی اسمیت (رویکرد جامعه شناسی تاریخی) و مکتب نوگرا، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 46، شماره سوم، صص 708-693.
فکوهی، ناصر (1389) همسازی و تعارض در هویت و قومیت، انتشارات گل آذین، چاپ اول.
قاسم خیلی، رضا (1391) واکاوی نقش تاریخی (آگاهی تاریخی) در بازسازی هویت ایرانی، مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره 12. صص 91-119.
کاستلز، مانوئل (1385) عصر اطلاعات، قدرت و هویت، ترجمه: حسن چاووشیان، جلد 2، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کاظمی و نادری (1392) بررسی رابطه سبک‌های هویت‌یابی و هویت قومی در دانشجویان گروه‌های قومی ترکمن، کرد و «لر» پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی بابلسر، دانشگاه مازندران، ص 98.
کسروی، احمد (1377) در پیرامون تاریخ، به کوشش عزیزالله علیزاده، تهران، انتشارات فردوسی.
کوزر، لوئیس (1375) زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی، ترجمه: محسن ثلاثی، نشر علمی ـ فرهنگی.
گل محمدی، احمد (1383) جهانی شدن، فرهنگ، هویت، تهران، نشر نی، چاپ سوم شماره 12.
گیدنز، آنتونی (1378) تجدد و تشخص، ترجمه: ناصر موفقیان، تهران، انتشارات نی.
گیدنز، آنتونی (1382) جهان رها شده، ترجمه: علی‌اصغر سعیدی، مشهد، نشر نیکان.
مجتهد زاده، پیروز (1378) ایران و ایرانی بودن در آستانه قرن بیست و یکم. ماهنامه اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره‌های 147-148، ص 12.
معمار، رحمت (1387) سنجش گرایش به هویت تاریخی تهران، اداره کل مطالعات مرکز تحقیقات و سنجش و برنامه‌ریزی صدا و سیما.
مقصوردی، مجتبی و حیدری، شقایق (01391). معرفی و نقد کتاب بنیادهای هویت ملی ایران: چارچوب نظری هویت ملی شهروند محور، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 42، شماره دوم، صص 352-337.
میرزایی، مژگان و حسین نوین (1395) گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران، انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه گیلان، دوره 11. صص 1265-1287(WWW.SID.IR).
میرمحمدی، داوود (1383) گفتارهایی درباره هویت ملی، تهران، موسسه مطالعات ملی، تمدن ایرانی.
میلر، دیوید (1383) ملیت، ترجمه، داود غرایاق زندی، تهران: تمدن ایرانی.
نوری، هادی (1394). بینش جامعه‌شناسی تاریخی، مجله جامعه‌شناسی تاریخی، دوره هفتم، شماره دوم صص 59-91.
وحیدا، فریدون و صمد کلانتری و ابوالقاسم فاتحی (1383) رابطه سرمایه اجتماعی با هویت اجتماعی دانشجویان: مطالعه موردی یازده دانشگاه دولتی شهر تهران، مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان، شماره 2، سال 1383، صص 92-59.
هزارجریبی، جعفر و سعید لهراسبی (1390). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی با میزان هویت جمعی. مجله جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیست و دوم، شماره پیاپی (42)، شماره دو، صص 20-1.
Anderson B. (1991).Imagined Communities: Reflections on the origin and spread of Nationalism, Second edition London, Verso.
Balebali (2015) "Investigating Cultural Values and Historical Identity in Urban Branding in Zabul", Russell Spears: Bertjan Doosje (eds) social identity: context, commitment, content,London:Blackwell Publishers, pp. 6 – 34.B.
Bistley et al (2009) "National identity of Australian youth under the dual impact of the globalization process" university of Minnesota press, 111, third Avenuesouth, suite290.
Chadori & Miller (2017) "Shaping Religious Identity Among Bangladeshi Muslim American Youth" Journal of chemical Dependency Treatment, 5(1).pp. 77- 92.
Igor Potapenko(2006). Elevens egen historia och skolans historieundervisning: historiemedvetande och identitet hos några ungdomar från forna Jugoslavien, Publisher. Lärarhögskolan i Stockholm. ISSN 1652-0572؛ 4. ISBN: 91-975295-3-2.
Jamali (2015) "The Impact of Digital Media on Traditional, Tribal and Religious Attitudes of Youth in the Middle East and North Africa, Especially National Identity" Journal of youth and society, vol 30 no 2.
Jan Adriansen, Robbert and Maria Grever (2019). Historical consciousness; The enigma of different Paradigms, Journal of Curricu studies, Dol:10. Pp811_830. ISSN: 0022_0272.
Kwangsik; kim(2010). Historical awareness of the post-war generation in Korea and national and social responsibility; Journal Korean Defense Analysis Magazine; Volume 22, 2010 - No. 4, pp. 435-452
Nadine Balbey (2016) "National and Foreign Identity for the Study of American National Identity", Personality and Social Psychology Review, vol.14, pp.60-71.
Padilla, M. A. & Perez, W. (2003). “Acculturation, Social identity and Social Cognition: A New Perspective”. Hispanic Journal of Behavioral Sciences, Vol. 25, No. 1, pp. 35-55.
Padilla, M. A. & Perez, W. (2003). “Acculturation, Social identity and Social Cognition: A New Perspective”. Hispanic Journal of Behavioral Sciences, Vol. 25, No. 1, pp. 35-55.
Pardi & Wells (2017) "National Political and Geographical Identity", Journal of Behavioral
Develoment, Vol 25, p.p 120 – 133.
Rodriguez et al. (2010) "The Logical Relationship between Three Individual, Ethnic and National Dimensions", Journal of marriage and the family, Vol 2, No 3, p.p 199 – 209.
Sariyatun, Hermanu Joebagio, Bambang(2018). The new educational review, vol(52). N.2, issn 1732-6729, DOI: 10.15804/tner.2018.52.2.09
Smith, A. D. (2004). The Antiquity of Nationalism, London: Polity Press.
Thomas & Columbus (2010) "On the Relationship between the Three Elements of Culture, Social Identity and Learning" Russell Spears: BertjanDoosje (Eds) social identity: context, commitment, content, London.
University of Brasilia (2019). Department of History, Distinguished Professor, Brasilia, Distrito federal, Brezilia, Educarem Revista, Curitiba, Brasil. V, 35. N, 74. PP17_33.
Vubo; Emmanuel Yenshu, Cahiers d’Études africaines, XLIII (3), 171, 2003, pp. 591-628.