اگرچه در روند گسترش و پیروزی انقلاب ایران، در سالهای 1356 تا 1357، جریان اسلامگرا نقش تعیینکنندهای ایفا کرد، اما انقلاب ایران از حضور و مشارکتِ مؤثرِ احزاب و گروهها سیاسیِ چپ، ملیگرای لیبرال و برخی گروهها دارای گرایشاتِ توأمانِ اسلامگرا، چپ و ملیگرا نیز برخوردار شد. نهضت آزادی ایران، که ارتباطِ نزدیکی هم با جریان اسلامگرا داشت، نقشِ مهمی در تحولات دورۀ انقلاب ایفا کرد.
با توجه بهاینکه، امام خمینی، رهبر انقلاب، تکثرگرایی و سیاستورزیِ حزبی را در چارچوب نظام جمهوری اسلامی بهرسمیت شناخته بود؛ در مقالۀ پیشِرو تلاش میشود، به این پرسش پاسخ داده شود که نهضت آزادی ایران، از آستانۀ پیروزی انقلاب تا تصویب و تأییدِ نهاییِ قانون اساسی در آذر 1358، که چارچوب حقوقی ـ قانونیِ نظام جمهوری اسلامی را بنیان نهاد، چه رویکردی به تکثرگرایی، تحزب و مداراجوییِ سیاسی، در میان احزاب و گروهها سیاسیِ سهامدارِ انقلاب، داشت؟
پژوهش حاضر بهروش بررسی تاریخی (توصیفی ـ تحلیلی) و با بهرهگیری از تکنیک ردیابی فرایند انجام میشود. یافتههای تحقیق نشان میدهد نهضت آزادی ایران، که گرایش سیاسی و مبانی فکری آن ترکیبی از اسلام و ملیگراییِ لیبرال بود، بهرغمِ انتقاداتی که به گرایشات و عملکردِ جریانهایِ مختلفِ سیاسیِ داشت، خواستار تعامل و مداراجوییِ سیاسی در میان احزاب و گروهها سهامدار انقلاب بود. نهضت آزادی ایران، از تکثرگرایی، تحزب و سیاستورزیِ مسالمتآمیزِ حزبی، در چارچوب نظام جمهوری اسلامی، حمایت میکرد.
-آشوری، داریوش (1347). فرهنگ سیاسی. تهران: مروارید
-آقابخشی، علی (1366). فرهنگ علوم سیاسی. چ 2. تهران: بهرنگ
-آقابخشی، علی و مینو افشاریراد (1375). فرهنگ علوم سیاسی. تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران
-اسناد نهضت آزادی ایران: صفحاتی از تاریخ معاصر ایران (جریان تأسیس و بیانیهها 1340- 1344) (1361). ج 1. چ 1. تهران: نهضت آزادی ایران
-اسناد نهضت آزادی ایران: صفحاتی از تاریخ معاصر ایران (1361). ج 2. چ 1.تهران: نهضت آزادی ایران
-اسناد نهضت آزادی ایران: صفحاتی از تاریخ معاصر ایران (1361). ج 3. چ 1. تهران: نهضت آزادی ایران
-اسناد نهضت آزادی ایران: صفحاتی از تاریخ معاصر ایران (1362). ج 9. دفتر 2. چ 1. تهران: نهضت آزادی ایران
-اسناد نهضت آزادی ایران: صفحاتی از تاریخ معاصر ایران (1363). ج 9. دفتر 3. چ 1. تهران: نهضت آزادی ایران
-اسناد نهضت آزادی ایران: صفحاتی از تاریخ معاصر ایران (1363). ج 11. چ 1. تهران: نهضت آزادی ایران
-امام خمینی (روحالله موسویالخمینی) (1385). صحیفه امام. [22 ج]. ج 20. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)
-بازرگان، مهدی (1363). انقلاب ایران در دو حرکت. چ 3. تهران: مهدی بازرگان
-بشیریه، حسین (1374). جامعهشناسی سیاسی: نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی. تهران: نشر نی
-بیتهام، دیوید و کوین بویل (1376). دموکراسی چیست؟ (آشنایی با دموکراسی). مترجم: شهرام نقشتبریزی. تهران: ققنوس
-دوورژه، موریس (1369). اصول علم سیاست. مترجم: ابوالفضل قاضی. تهران: امیرکبیر
-روزنامه اطلاعات، ش 15816، چهارشنبه 8 فروردین 1358،
-روزنامه اطلاعات، ش 15956، چهارشنبه 28 شهریور 1358، ص 2)
-روزنامه اطلاعات، ش 15999، یکشنبه 20 آبان 1358، ص 12
-روزنامه آیندگان، س 12، ش 3353، پنجشنبه 20 اردیبهشت 1358،
-روزنامه آیندگان، س 12، ش 3396، دوشنبه 18 تیر 1358، ص 12)
-طالبان، محمدرضا (1391). جستارهای روشی در علوم اجتماعی. تهران: پژوهشکده امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی
-طباطبایی، صادق (1387). خاطرات سیاسی اجتماعی دکتر صادق طباطبایی. [3 ج]. ج 3. چ 1. تهران: عروج
-فوزی، یحیی و علی زارعی (بهار 1396). «تحلیل بافت سیاسی، اجتماعی و تخصصی نمایندگان مجلس شورای اسلامی؛ ادوار اول تا پنجم». جستارهای سیاسی معاصر: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سال 8. ش 1. 45- 76
-نوذری، حسینعلی (1381). احزاب سیاسی و نظامهای حزبی. تهران: نشر گستره
-هاشمیرفسنجانی، اکبر (1383). کارنامه و خاطرات سالهای 1357 و 1358: انقلاب و پیروزی. بهکوشش: عباس بشیری و محسن هاشمیرفسنجانی. تهران: دفتر نشر معارف انقلاب
شاهدی,مظفر . (1401). نسبت نهضت آزادی ایران با تکثرگرایی و مداراجویی سیاسی؛ از پیروزی انقلاب تا تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (بهمن 1357 ـ آذر 1358). جامعه شناسی تاریخی, 13(1), 163-194. doi: .13.1.163
MLA
شاهدی,مظفر . "نسبت نهضت آزادی ایران با تکثرگرایی و مداراجویی سیاسی؛ از پیروزی انقلاب تا تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (بهمن 1357 ـ آذر 1358)", جامعه شناسی تاریخی, 13, 1, 1401, 163-194. doi: .13.1.163
HARVARD
شاهدی,مظفر. (1401). 'نسبت نهضت آزادی ایران با تکثرگرایی و مداراجویی سیاسی؛ از پیروزی انقلاب تا تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (بهمن 1357 ـ آذر 1358)', جامعه شناسی تاریخی, 13(1), pp. 163-194. doi: .13.1.163
CHICAGO
مظفر شاهدی, "نسبت نهضت آزادی ایران با تکثرگرایی و مداراجویی سیاسی؛ از پیروزی انقلاب تا تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (بهمن 1357 ـ آذر 1358)," جامعه شناسی تاریخی, 13 1 (1401): 163-194, doi: .13.1.163
VANCOUVER
شاهدی,مظفر. نسبت نهضت آزادی ایران با تکثرگرایی و مداراجویی سیاسی؛ از پیروزی انقلاب تا تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (بهمن 1357 ـ آذر 1358). جامعه شناسی تاریخی, 1401; 13(1): 163-194. doi: .13.1.163