رهیافت جامعه‌شناختی نصر حامد ابوزید به مسئلۀ زن در جهان معاصر عرب

دوره 13، شماره 1
شهریور 1401
صفحه 81-118

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان

1 استاد دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشجوی دکتری دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشیار دانشگاه تربیت مدرس

چکیده
با تغییر موقعیت و بهبود منزلت اجتماعی و حقوق انسانی زنان در بستر تحول پاردایمیک و گفتمانی فرهنگ اروپا در قرون اخیر و انتقال دستاوردهای فکری آن به جهان اسلام، مسئلۀ زنان از موضوعات مهم جامعه ­شناختی جهان اسلام شد. درهم ­تنیدگی مسائل و تسلط گفتمان دینی در جهان اسلام نیز بخش مهمی از بحث و گفت‌وگو دربارۀ زنان را در حوزۀ دین و حیطۀ شریعت قرار می ­دهد، به این ترتیب زن از مسائل متفکران مسلمان می­شود و همچنین چالش­ های بومی زن معاصر موجب­ شد پژوهش ­های میان‌رشته ­ای و تخصصی در امور زنان شکل ­گیرد. نصر حامد ابوزید نومعتزلی، اندیشمند مسلمان با بهره­ گیری از آموزه ­های اسلامی و علومی چون جامعه­ شناسی، زبان­شناسی و رویکردی انسان­گرایی و روش ­هایی همچون هرمنوتیک با نگاهی نو و مفسرانه که برگرفته از رویکرد قرآنی است، به مسئلۀ زن توجه ویژه ­ای دارد. تلاش ­های وی متمرکز بر بازنمایی چهرۀ زن مسلمان با رویکرد جامعه­ شناختی، متناسب با تحولات عصری دربارۀ حقوق و بحران ­های اجتماعی زنان است. پژوهش پیش­رو در­پی ­دست­یابی بر مؤلفه‌های مفسرانۀ حامد ابوزید و راه حل او برای مسئلۀ زنان است. وی معتقد است چالش ­های معاصر زن مسلمان نه برآمده از قرآن، بلکه در سنت ­های مردانه، تسلط فضای پدرسالارانه و تصلب‌گرای عرب ریشه دارد. وی با بیان اینکه «مسئلۀ زن اساساً امری اجتماعی ­است» آن را از امور دینی جدا می­کند و برآن­ است تا با الگو گرفتن از نگاه قرآن به زنان، توجه به تاریخ‌مندی متن مقدس و درنهایت توسل به سکولاریسم در قانون­گذاری، به حل آن بپردازد. این پژوهش برای پرداختن به آرای حامد ابوزید از روش توصیفی ـ تحلیلی متکی بر تحلیل محتوا بهره­ گرفته ­است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات
ابوزید، نصرحامد(1380) معنای متن؛ترجمه مرتضی کریم نیا، تهران: انتشارات طرح نو،چاپ اول
ابوزید، نصرحامد(1383) نقد گفتمان دینی؛ مترجم حسن یوسفی اشکوری و محمد جواهر کلام، تهران: نشر یادآوران، چاپ دوم.
ابوزید، نصرحامد(1391) حقوق زن در اسلام، پژوهشی در تاریخمندی متون. فصلنامه حوزه اصفهان، شماره9.
ابوزید، نصرحامد(1394) چنین گفت ابن عربی؛ مترجم سیدمحمد راستگو، تهران: نشر نی، چاپ ششم
ابوزید، نصرحامد(1397) دایره های ترس: زنان در گفتمان دینی؛ مترجم ادریس امینی، تهران:نشر نگاه معاصر، چاپ یکم.
ابوزید، نصر حامد(1992) المنهج الوافی فی فهم النصوص الدینیه، بیروت: الهلال
احمد، لیلا(1396) زنان و جنسیت در اسلام: ریشه‌های تاریخی جدال امروزی، مترجم فاطمه صادقی، تهران: نشر نگاه معاصر،چاپ دوم.
توسلی، سمیه(1397) بررسی و نقد مسئله زن از دیدگاه دکتر نصر حامد ابوزید؛ دوفصلنامه تخصصی مطالعات دین‌پژوهی، سال دوم، شماره3.
حاجی اسماعیلی، محمدرضا؛ بنائیان اصفهانی، علی(1394) بررسی عینی‌گرایی و نسبی‌گرایی در هرمنوتیک نصر حامد ابوزید و تاثیر آن بر بعضی برداشت‌های تفسیر وی از قران؛ فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، دوره15، شماره1، پیاپی94
خولی، امین(1944) التفسیر معالم حیاته و منهجه الیوم، قاهره: جماعهء الکتاب.
رستگار، مرتضی(1391) مقاله بررسی و نقد برخی از مهمترین ادعاها و مبانی ابوزید در "دوائرالخوف"، مجله قبسات
علوی‌نژاد، سید حیدر(1379) فهم متن در افق تاریخی آن، مشهد: پژوهش‌های قرآنی،: دفتر تبلیغات اسلامی.
علیخانی، علی اکبر(1382) مقاله عدالت قرانی در اندیشه نصر حامد ابوزید، مجله مقالات و بررسی‌ها ویژه فلسفه و کلام اسلامی، شماره 76.
غذامی، عبدالله(1387) زن و زبان، مترجم هدی عوده‌تبار، تهران: گام نو.
نوذری، ابوذر (1393) مقاله بررسی تطبیقی وحی و تجربه دینی از نگاه عبدالکریم سروش و نصر حامد ابوزید، از مجموعه مقالات جریان شناسی و نقد اعتزال نو(ج.چهارم، چالش با ابوزید)، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
Abu Zayd, Nasr Hamid(2001) The Quranic Concept of Justice, https://them.polylog.org/3/fan-en.htm آذر ماه 1399
Mernissi, Fatima(1991) Islam and Democracy: Fear of the Modern World, Boston: Addison-Wesley Publishing