تحلیل جامعه‌شناختی موانع رشد اقتصاد سرمایه‌داری در ایران (مطالعه موردی نیمه پایانی دوره قاجار)

دوره 11، شماره 2
اسفند 1399
صفحه 229-252

نوع مقاله : پژوهشی کیفی

نویسندگان

1 استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 استاد گروه علوم‌اجتماعی، دانشگاه تبریز

3 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه تبریز

4 دانشجوی دکتری تخصصی جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه گروه علوم‌اجتماعی دانشگاه تبریز

چکیده


چکیده:

در این مقاله سعی شده است تا با بهره­گیری از رویکرد نظری ماکس وبر در باب موانعی که سازمان مالیه عمومی مبتنی بر تعهد جمعی برای عقلانی­شدن اقتصاد بوجود می­آورد و با اتکاء به تلفیقی از راهبرد روشی جامعه­شناسی تاریخی تفسیری و تحلیلی، به تحلیل موانع عقلانی­سازی اقتصاد در دوره قاجار بپردازیم. در این راستا ابتدا ویژگی­های سازمان مالیه عمومی مبتنی بر تعهد جمعی روستا، ایل و صنف رایج در دوره مورد مطالعه تحلیل شده است. سپس مولفه­هایی چون غلبه اقتصاد معیشتی؛ ممانعت از فردگرایی و گسترش اقتصاد و تقسیم­ کار اجتماعی؛ عدم رقابت­پذیری اقتصاد در عرصه نظام جهانی؛ تحرک­پذیری ضعیف اجتماعی به عنوان برآیندهای نظام مالیه عمومی حاکم بر این دوره مورد مطالعه قرار گرفته است و در پایان بر اساس یافته­های پژوهش مفهوم عقلانیت تانیسی به عنوان تعدیل نظری جهت انطباق بیشتر چارچوب و مفاهیم نظری با تفرد تاریخی ایران قاجاری ارائه گردیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات
- آبراهامیان، یرواند (1389) ، تاریخ ایران مدرن، ترجمه‌ ابراهیم فتاحی، تهران، نشرنی.
- آدمیت، فریدون (1392)، اندیشه ترقی و حکومت قانون (عصر سپهسالار)، تهران، انتشارات خوارزمی، چاپ چهارم.
- اسکاچپول، تدا (1388)، بینش و روش در جامعه شناسی تاریخی، ترجمه هاشم آقاجری، تهران، نشر مرکز.
- اشرف، احمد (1359)، موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران دوره‌ قاجاریه، تهران، نشر زمینه.
- ببی، ارل (1386)، روشهای تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه رضا فاضل، تهران، نشر سمت.
- بندیکس، راینهارد (1382)، سیمای فکری ماکس وبر، ترجمه محمود رامبد، تهران، انتشارات هرمس.
- پطروشفسکی، ا. پ (1344)، کشاورزی و مناسبات ارضی ایران در عهد مغول، ترجمه کریم کشاورز، جلد 1و2، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- تاپر، ریچارد (1391)، قبایل در قرون هیجدهم و نوزدهم، در تاریخ ایران کمبریج جلد هفتم قسمت دوم قاجاریه، ویراستاران پیترآوری، گاوین هامبلی و چارلز ملویل، ترجمه تیمور قادری، تهران، نشر مهتاب، چاپ سوم.
- تامسون (1362)، جمعیت ایران در سال 1867م، در تاریخ اقتصادی ایران (عصر قاجار 1332-1215 ه.ق)، ویراستار چارلز عیسوی، ترجمه یعقوب آژند، تهران، نشر گستره.
- توحید لو، سمیه (1394)،حیات اقتصادی ایرانیان در دوره‌ی مشروطه، تهران، نشر هرمس.
- جمالزاده، محمد‌علی (1392)، گنج شایگان (اوضاع اقتصادی ایران)، تهران، انتشارات سخن، چاپ چهارم.
- چلبی، مسعود و غلامرضا عظیمی (1387)، مطالعه تطبیقی – تاریخی رابطه ساختار سیاسی با توسعه اقتصادی (ایران، چین و ژاپن 1920- 1800)، تهران، مجله انجمن جامعه شناسی ایران، دوره هشتم، شماره 1.
- دمین، آ. ای (1362)، بهره مالکانه (1950)، در تاریخ اقتصادی ایران (عصر قاجار 1332-1215 ه.ق)، ویراستار چارلز عیسوی، ترجمه یعقوب آژند، تهران، نشر گستره.
- رجب زاده، احمد (1373)، تحلیل جامعه شناختی از توسعه نیافتگی: بررسی تطبیقی – تاریخی ایران و ژاپن، دانشگاه تربیت مدرس، پایاننامه دکتری جامعه شناسی.
- رضایی، عبدالعلی (بی تا)، روند شکل‌گیری اصناف و تحول سازمان صنفی در ایران، رسانه، تهران، سال هشتم، شماره چهارم.
- روستایی، محسن (1387)، آخرین فرمان ناصرالدین شاه قاجار (در حذف مالیات صنف قصاب و خباز)، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، تهران.
- سریع القلم، محمود (1395)، عقلانیت و توسعه یافتگی ایران، تهران، نشر فرزان روز.
- سیف، احمد (1394)، قرن گمشده، اقتصاد و جامعه ایران در قرن نوزدهم، تهرن، نشر نی.
- شوستر، مورگان (1294)، اختناق ایران، ترجمه ابوالحسن موسوی شوشتری جزائری، نشر حبل‌المتین، کلکته.
- عضدانلو، حمید (1388)، ماکس وبر و عقلانیت مدرن، ماهنامه اطلاعات سیاسی – اقتصادی، فروردین و اردیبهشت 1388، شماره 259 و 260.
- علمداری، کاظم (1380)، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت؟تهران، نشر توسعه، چاپ ششم.
- عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصادی ایران (عصر قاجار 1332-1215 ه.ق)، ترجمه یعقوب آژند، تهران، نشر گستره.
- فاضلی، نعمت الله ، سلیمانی قره‌گل، هادی (1391)، نقش روشنفکران اواخر دوره قاجار در شکل گیری نخستین دولت مدرن در ایران، تهران، مجله جامعه شناسی تاریخی، دوره 4، شماره 2.
- فلور، ویلم (1392)، جایگاه اصناف در نظام سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران از دوران صفویه تا انقلاب اسلامی، ترجمه دکتر حمید حاجیان پور و زینب تاجداری، فصلنامه پارسه، سال 13، شماره 20.
- فلور، ویلم (1394)، تاریخچه مالی-مالیاتی ایران از صفویه تا پایان قاجاریه، ترجمه مرتضی کاظمی یزدی، تهران، نشر تاریخ ایران.
- فوران، جان (1388)، مقاومت شکننده :تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب، ترجمه‌ احمد تدین، تهران، نشر خدمات فرهنگی رسا.
- قریشی و همکاران (1396)، تحلیل جامعه‌شناختی موانع اداری- مالی عقلانی‌سازی اقتصاد ایران در دوره ناصری (مطالعه موردی دوره زمامداری میرزا تقی خان امیرکبیر )، دوفصلنامه جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، سال ششم، شماره سوم، بهار و تابستای ،1396، صفحات 39-62.
- کاتوزیان، محمد علی همایون(1387)، تضاد دولت و ملت: نظریه ی تاریخ و سیاست در ایران، ترجمه علیرضا طیب، تهران نشر نی، چاپ پنجم.
- کاتوزیان، محمدعلی همایون(1372)، اقتصاد سیاسی ایران (از مشروطیت تا پایان سلسله‌ی پهلوی)، ترجمه محمدضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران، نشرمرکز، چاپ سوم.
- کاتوزیان، محمدعلی همایون(1388) ، نه مقاله در جامعه شناسی تاریخی ایران، نفت و توسعه‌ی اقتصادی، ترجمه علیرضا طیب، تهران نشر مرکز.
- گوبینو، ژوزف آرتور (1383)، سه سال در آسیا: سفرنامه کنت دوگوبینو (1858-1855)، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، نشر قطره.
- لمبتون، آن کاترین سواین (1393)، مالک و زارع در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ پنجم.
- مستوفی، عبدالله (1388)، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، جلد 1و 2 و 3، تهران انتشارات زوار، چاپ ششم.
- ملکم، جان (1380)، تاریخ کامل ایران، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، تهران، انتشارات افسون، چاپ اول.
- مینورسکی، ولادیمیر فیودورویچ (1334)، سازمان اداری حکومت صفوی، تهران، نشر زوار.
- وبر، ماکس (1384) روش‌شناسی علوم اجتماعی، ترجمه حسن چاوشیان ، انتشارات مرکز ، چاپ دوم.
- وبر، ماکس (1384)، اقتصاد و جامعه، ترجمه عباس منوچهری، مهرداد ترابی نژاد و مصطفی عماد زاده، تهران، انتشارات سمت.
منابع و ماخذ انگلیسی