رویکردی جامعه شناختی بر مناسبات میان سلطنت و وزارت در دوره نخست غزنوی (387- 431 هـ/ 997- 1040م)

دوره 11، شماره 2
اسفند 1399
صفحه 1-28

نوع مقاله : پژوهشی کیفی

نویسنده

هیئت علمی دانشگاه تبریز

چکیده
گذشته از رقابت قدیمی و سنتی میان دو نهاد سلطنت و وزارت (جنگ قدرت)، با دستیابی ترکان به قدرت به دلیل تفاوت و تقابل میان دو اندیشه و نگرش ایرانی و ترک، و نیز رقابت و تضاد میان دیوانسالاران ایرانی از یک سو و صاحبان تخت و تاج یا همان اهل شمشیر از سوی دیگر، شاهد چالش، رقابت و تضاد میان آنها در دوره غزنوی هستیم. در نتیجه این مسئله بود که وزارت و پایگاه اجتماعی آن دچار آسیب ها و لطمات بسیاری شد و از ثبات و ایمنی ای که لازمه تداوم کارکرد سیاسی و اجتماعی آن نهاد بود کاسته شد و آن را دچار تضعیف و بی ثباتی نمود.

این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی که شیوه گردآوری اطلاعات آن کتابخانه ای است به بررسی مناسبات میان سلطنت و وزارت در دوره سلطان محمود و مسعود غزنوی می پردازد تا ضمن پی بردن به زوایای درونی مناسبات میان آنان، به درک درست تر و واقعی تری از موقعیت و جایگاه متزلزل و بی ثبات وزارت و وزیران در آن دوره و حتی پس از آن دوره دست یابد؛ و به تأثیرات و نتایج ماندگار آن در ساختار سیاسی و اجتماعی ایران واقف شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات
1- ابن اثیر، عزالدین علی، الکامل (تاریخ بزرگ اسلام وایران)، ج 16، ترجمه علی هاشمی حائری، 1351.
2-اقبال، عباس، «ابوالعباس فضل بن احمد اسفراینی»، مجله یادگار، سال پنجم، شماره پنجم و چهاردهم، تهران، کتابفروشی خیام، 1327.
3--باسورث، کلیفورد ادموند، تاریخ غزنویان، ج اول و دوم، ترجمه حسن انوشه، تهران، امیرکبیر، چاپ دوم، 1378.
4-بهرامی، اکرم ، «وزرای دوره غزنویان»، وحید، خرداد 1355، شماره 192، صص 170-176، نیمه دوم 1355، شماره 200، صص 716-717، نیمه دوم مهر 1356، شماره 218، صص 64-64.
5-بیهقی، ابوالفضل محمدبن حسین، تاریخ بیهقی، تصحیح دکتر علی اکبر فیاض، مشهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه مشهد، 1350.
6- تاریخ ایران کمبریج، ج 4، ترجمه حسن انوشه، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، 1363.
7- ثعالبی نیشابوری، ابی منصور عبد الملک بن محمد بن اسماعیل ، یتیمه الدهر فی محاسن اهل العصر، 4 جلد، بیروت، دارالفکر بیروت، الطبعه الثانی، 1393هـ/ 1973م.
8-خطیبی، ابوالفضل، «احمدبن حسن میمندی، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج 6، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1373.
9-خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین حسینی، تاریخ حبیب السیر فی اخبار افرد بشر، ج 2، تهران، کتابخانه خیام، 1333.
10-خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام الدین حسینی، دستورالوزراء، به تصحیح و مقدمه سعید نفیسی، تهران، شرکت نسبی حاج محمد حسین اقبال و شرکاء، 1317.
11-دهخدا، لغت نامه.
12-ستاری، رضا و اسماعیلی، مراد ،«بررسی نقش وزیران ایرانی در احیاء و گسترش هویت ملی در دوران حکومت عباسیان، سامانیان، غزنویان و سلجوقیان»، مجله مطالعات ملی، بهار 1391، شماره 49، صص 163-188.
13-شبانکاره‌‌ای، محمدبن علی‌بن محمد، مجمع الانساب، تصحیح میرهاشم محدث، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، 1363.
14-شفیق اسماعیل و جهان رمضان، سمیرا ، «سیمای حسنک وزیر در متون ادبی و تاریخی دوره غزنوی»، مجله پژوهش زبان و ادبیات فارسی، پاییز 1389، شماره 18،صص 63-92.
15-طباطبایی، سید جواد، خواجه نظام‌الملک، تهران، طرح نو، چاپ اول، 1375.
1616- عتبی، ابونصر محمد بن عبدالجبار، تاریخ یمینی، ترجمه ناصح بن ظفر جرفادقانی، تصحیح جعفر شعار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1345
17-عقیلی، سیف‌الدین حاجی‌بن نظام، آثار الوزراء، به تصحیح میرجلال الدین حسینی ارموی (محدث) تهران، 1337.
18-عوفی، سدیدالدین محمد، جوامع الحکایات، از روی نسخه‌ای که در زمان مولف اوائل قرن هفتم هـ. عیناً گراور گردیده، به سعی و به اهتمام محمدرمضانی دارنده کلاله خاور، تهران، 1335.
19- عوفی، سدیدالدین محمد، جوامع الحکایات، به کوشش جعفر شعار، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ اول.
20-غفاری کاشانی، قاضی احمدبن محمد، تاریخ نگارستان، به تصحیح و مقدمه و تذییل آقا مرتضی مدرسی گیلانی، تهران، کتابفروشی حافظ، چاپ اول، 1404هـ. ق.
21-فصیحی خوافی، احمدبن جلال‌الدین محمد، مجمل فصیحی، ج 2، به تصحیح محمود فرخ، مشهد، کتابفروشی باستان، 1340.
22- کاتوزیان، محمد علی همایون، «ذکر بر دار کردن امیر حسنک وزیر»، چهارده مقاله در ادبیات، اجتماع، فلسفه، و اقتصاد، ، ترجمه قهرمان سلیمانی، تهران، نشر مرکز، چاپ اول، 1374.
23-گردیزی، ابوسعید عبدالحی‌بن ضحاک ابن محمود، تاریخ گردیزی (زین‌الاخبار)، به تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران، دنیای کتاب، چاپ اول، 1363.
24-مستوفی قزوینی، حمدالله بن ابی بکربن احمد بن نصر، تاریخ گزیده، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر، 1339.
25-منشی کرمانی، ناصرالدین، نسائم الاسحارمن لطائم الاخبار، به تصحیح میرجلال‌الدین حسینی ارموی (محدث)، تهران، دانشگاه تهران، 1338.
26-میرخواند (خاوندشاه)، میر محمدبن سعید برهان‌الدین، تاریخ روضه الصفا؛ ج 4، تهران، کتابفروشی مرکزی، 1338.
27-نظامی عروضی سمرقندی، احمدبن عمربن علی، چهار مقاله، به سعی و اهتمام و تصحیح محمدبن عبدالوهاب قزوینی، طهران، 1327.
28-یوسفی، غلامحسین، فرخی سیستانی، بحثی در شرح احوال و روزگار و شعر او، تهران، علمی، چاپ دوم، 1368.
29-یوسفی، غلامحسین، ، «احمدبن حسن میمندی»، کاغذ زر، تهران، یزدان، چاپ اول، 1363