Researching occult sciences has been ignored among historians. The present article has been specifically devoted to the second science of this complex, meaning “Limiya” or the science of talismans, and has tried to identify and introduce various types of talismans and the scope of Iranian’s belief in them during the Qajar era through a descriptive- analytical method and while introducing the activists of this field, this research has tried to find out why people resort to talismans. The results of the present research indicate that talismans had political, medical, and social applications in different fields in this era and nobles and common people were no different when it came to believing in talismans and being attracted by them. Gypsies, the Sufi community, and the Jewish people were the most important activists of this field during the Qajar era and they helped poor and desperate people face their problems.
احتشام السلطنه، محمودمیرزا. (1366). خاطرات احتشام السلطنه، به کوشش سیدمحمدمهدی موسوی، تهران: اطلاعات.
ارفع الدوله، میرزا رضاخان. (1378). خاطرات پرنس ارفع، به کوشش علی دهباشی، تهران: شهاب ثاقب با همکاری سخن.
اعتضادالسلطنه، علیقلی میرزا. (1370). اکسیرالتواریخ، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: ویسمن.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. (1385). روزنامه خاطرات اعتمادالسطنه، با مقدمه و فهارس ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
افضل الملک، غلامحسین. (1362). افضل التواریخ، به کوشش منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، تهران: نشر تاریخ ایران.
امین الدوله، میرزا علی خان. (1344). خاطرات سیاسی میرزا علی خان امین الدوله، به کوشش حافظ فرمانفرمائیان، تهران: شرکت سهامی کتاب های ایران.
اوبن، اوژن. (1362). ایران امروز (1907-1906م.)، ترجمه، حواشی و توضیحات علی اصغر سعیدی، تهران: زوار.
(1381). اوستا، کهن ترین سرودهای ایرانیان، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، تهران: مروارید.
اولیویه. (1371). سفرنامه اولیویه، ترجمه محمدطاهر میرزا، به کوشش غلامرضا ورهرام، تهران: اطلاعات.
(1368). آمار دارالخلافه تهران (اسنادی از تاریخ اجتماعی تهران در عصر قاجار)، به کوشش سیروس سعدوندیان و منصوره اتحادیه (نظام مافی). تهران: نشر تاریخ ایران.
بارنز، الکس. (1366). سفرنامه بارنز، ترجمه حسن سلطانی فر، تهران: آستان قدس رضوی.
بارون دوبد. (1362). دو سفرنامه درباره لرستان، ترجمه لیلی بختیار و سکندر امان اللهی بهاروند، تهران: بابک.
بروگش، هینریش. (1367). سفری به دربار سلطان صاحبقران، ترجمه مهندس کردبچه، تهران: اطلاعات.
بصیرالملک شیبانی، میرزا محمدطاهر. (1374). روزنامه خاطرات بصیرالملک شیبانی، به کوشش ایرج افشار و محمد رسول دریاگشت، تهران: دنیای کتاب.
بل، گرترود. (1363). تصویرهایی از ایران، ترجمه بزرگمهر ریاحی، تهران: خوارزمی.
بن تان، اگوست. (1354). سفرنامه بن تان، ترجمه منصوره اتحادیه، تهران: چاپخانه سپهر.
بیرونی، ابوریحان. (1321). آثار الباقیه عن القرون الخالیه، تهران: خیام.
پاتینجر، هنری. (1348). مسافرت به سند و بلوچستان، ترجمه شاهپور گودرزی، تهران: دهخدا.
پولاک، یاکوب ادوارد. (1368). سفرنامه پولاک، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
تاج السلطنه. (1362). خاطرات تاج السلطنه، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران: نشر تاریخ ایران.
جکسن، آبراهام و. ویلیامز. (1357). سفرنامه جکسن، ایران در گذشته و حال، ترجمه منوچهر امیری و فریدون بدره ای، تهران: خوارزمی.
دبیرسیاقی، محمد. (1382). مقالات دهخدا، تهران: اخوان خراسانی.
دروویل، گاسپار. (1348). سفرنامه دروویل، ترجمه جواد محبی، تهران: کتابخانه گوتنبرگ.
دوششوار، کنت ژولین. (1378). خاطرات سفر ایران، ترجمه مهران توکلی، تهران: نی.
دیالافوا. (1378). سفرنامه دیالافوا، ترجمه و نگارش فره وشی، تهران: قصه پرداز.
رنه دالمانی، هانری. (1335). سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه فره وشی، تهران: امیرکبیر.
زنجانی، شیخ ابراهیم. (1380). خاطرات شیخ ابراهیم زنجانی، به اهتمام غلامحسین میرزا صالح، تهران: کویر.
ژوبر، آمده. (1347). مسافرت به ایران و ارمنستان، ترجمه محمود مصاحب، تهران، کتابفروشی چهر.
سپهر، عبدالحسین خان. (1368). مرآت الوقایع مظفری و یادداشت های ملک المورخین، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران: زرین.
سپهر، لسان الملک. (1377). ناسخ التواریخ، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
شیروانی، میرزا زین العابدین. (1339). ریاض السیاحه، تصحیح و مقابله اصغر حامد ربانی، تهران: سعدی.
ظهیرالدوله، علی خان. (1362). تاریخ بی دروغ، با مقدمه نورالدین چهاردهی، تهران: شرق، 1362.
عین السلطنه، قهرمان میرزا سالور. (1377). روزنامه خاطرات عین السلطنه، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، تهران: اساطیر.
فریدالملک همدانی، میرزا محمدعلیخان. (1351).خاطرات فرید، گردآوری مسعود فرید (قراگوزلو)، تهران: زوار.
فلاندن، اوژن. (2536). سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، تهران: اشراقی.
قزوینی، محمدشفیع. (1370). قانون قزوینی، به کوشش ایرج افشار، تهران: طلایه.
کنت دوسرسی. (2536). ایران در 1840-1839م.، ترجمه احسان اشراقی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کولیور رایس، کلارا. (1362). زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، ترجمه اسدالله آزاد، تهران: آستان قدس رضوی، 1362.
(1377). گزارشهای نظمیه از محلات تهران، به کوشش انسیه شاه رضایی و شهلا آذری، تهران: سازمان اسناد ملّی ایران، 1377.
گوبینو، ژوزف آرتور. (1383). سه سال در آسیا، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: قطره.
لایارد، سر اوستن هنری. (1367). سفرنامه لایارد یا ماجراهای اولیه در ایران، ترجمه مهراب امیری، تهران: وحید، 1367.
مراغه ای، زین العابدین. (1364). سیاحت نامه ابراهیم بیگ، تهران: اسفار.
مستوفی، عبدالله. (1377). شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، تهران: زوار.
مکبن روز، الیزابت. (1373). با من به سرزمین بختیاری بیایی، ترجمه مهراب امیری، خرم آباد: انزان.
مکنزی، چارلز فرانسیس. (1359). سفرنامه شمال، ترجمه منصوره اتحادیه (نظام مافی)، تهران: گستره.
ملک آرا، عباس میرزا. (1361). شرح حال عباس میرزا ملک آرا، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران: بابک، 1361.
ممتحن الدوله، میرزا مهدی خان. (1362). خاطرات ممتحن الدوله، به کوشش حسینقلی شقاقی، تهران: فرهنگ.
موریه، جیمز. (1386). سفرنامه جیمز موریه، ترجمه ابوالقاسم سرّی، تهران: سخن، 1386.
مونس الدوله. (1380). خاطرات مونس الدوله؛ ندیمه حرمسرای ناصرالدین شاه، به کوشش سیروس سعدوندیان، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ناشناس. (1371). رساله تأدیب النسوان و معایب الرجال در رویارویی زن و مرد در دوره قاجاریه، به کوشش حسن جوادی و دیگران، نیویورک: کانون پژوهش تاریخ زنان ایران و شرکت جهان، 1371.
وامبری، آرمنیوس. (1374). سیاحتنامه درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ترجمه فتحعلی خواجه نوریان، تهران: علمی و فرهنگی.
ویشارد، جان. (1363). بیست سال در ایران، ترجمه علی پیرنیا، تهران: نوین.
ویلز. (1367). ایران در یک قرن پیش، ترجمه غلامحسین قراگوزلو، تهران: اقبال.
هالینگبری، ویلیام. (1363). روزنامه سفر هیئت سرجان ملکم، ترجمه امیرهوشنگ امینی، تهران: کتاب سرا.
هدایت، مهدیقلی خان. (1385). خاطرات و خطرات، تهران: زوار.
نسخ خطی:
امان الله بن فتحعلی شاه قاجار. امان البلیّه، شماره 665/ف کتابخانه ملّی.
سحرالعیون، شماره 880/ ف کتابخانه ملّی.
علوی موسوی، مصطفی بن اسماعیل. طلسم شاهی، شماره 820/ف کتابخانه ملّی.
غلامعلی بن طهماسب میرزا قاجار. جُنگ علوم غریبه و طلسمات، شماره 6170-5 کتابخانه ملّی.
محمودمیرزا قاجار. گلشن محمود، شماره 10095-5 کتابخانه ملّی.
مآخذ:
بدرلو، سهیلا. (1392). سحر و جادوگری در اسلام. کرج: سهیلا بدرلو.
پورصالح امیری، مریم. (1397). تاریخ طلسم و تعویذ در ایران (با بررسی منتخبی از آثار موزه ای)، تهران: دلیل ما.
تناولی، پرویز. (1386). طلسم، گرافیک سنّتی ایران، تهران: بن گاه.
(1371). دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاء الدین خرمشاهی، تهران: دوستان و ناهید.
شهری، جعفر. (1378). تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، قم: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
صالح نیا، محمدعلی. (1390). سحر و جادو، هیپنوتیزم، شعبده بازی از دیدگاه شارع مقدس، کرمان: محمدعلی صالح نیا.
طالبی (مازندرانی)، صادق. (1386). ابطال سحر و جادو در کلام معصومین، قم: سبط النبی.
کتیرایی، محمود. (1378). از خشت تا خشت، تهران: ثالث.
موسی پور، ابراهیم. (گردآوری و ترجمه). (1387). دوازده+یک؛ سیزده پژوهش درباره طلسم، تعویذ و جادو، تهران: کتاب مرجع.
نیکنام عربشاهی، محمد. (1385). آشنایی با علوم غریبه (سحر، طلسم، تنجیم، احضار اجنه، فال، طالع، علم جفر، علم رمل)، تبریز: محمد نیکنام عربشاهی.
نیکنام عربشاهی، محمد. (1394). فرهنگ علوم غریبه، تبریز: نصر پروانه.
مقاله:
بلوکباشی، علی، مقاله «باطل سحر»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج11.
رحمانیان، داریوش و زهرا حاتمی، «سحر و جادو، طلسم و تعویذ و دنیای زنان در عصر قاجار»، جستارهای تاریخی، س 3، ش 2، پائیز و زمستان 1392، صص 27-44.
سرکاراتی، بهمن، مقاله «سه گونه طبابت در پزشکی سنّتی ایران»، محقق نامه (مقالات تقدیم شده به استاد مهدی محقق)، به اهتمام بهاء الدین خرمشاهی و جویا جهانبخش، تهران: سینانگار.
پایان نامه:
آراسته، اشرف. (1393). بررسی تطبیقی جادو و جادوگری در امیرارسلان نامدار و سمک عیار، کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب.
آذری تالی، آناهیتا. (1391). سحر و جادو در ادبیات نمایشی از منظر ساختار و معنا، کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
آینه دست، حورا. (1393). بررسی زمینه های اجتماعی به وجود آمدن طلسم و تعویذ و تأثیر آن بر جنبش سقاخانه، کارشناسی ارشد نقاشی، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی.
اکرادی، اکرم. (1393). بررسی احکام فقهی سحر و جادو و کف بینی در مذاهب خمسه، کارشناسی ارشد الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور واحد بهشهر.
الحانی، بنفشه. (1388). جادو و جادوگری در داستان های هزار و یکشب، کارشناسی ارشد ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور شیراز.
بهلولی فر، علی. (1394). بررسی سحر و جادو در مذاهب خمسه، کارشناسی ارشد الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد واحد تبریز.
پالوج، پاییزک. (1392). بررسی نشانه های تصویری طلسم های ایران و مخلوقات افسانه ای با رویکرد به تمدن عیلام در منطقه خوزستان، کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه پیام نور تهران.
تاج مهر، نجمه. (1386). بررسی مردم شناسی فرهنگ اعتقاد به جادو و جادوگری بین سه قوم ساکن خوزستان (عرب ها، لرها و ترک ها)، کارشناسی ارشد علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی.
حاتمی، زهرا. (1385). علوم غریبه در دوره قاجاریه، کارشناسی ارشد تاریخ، دانشگاه تهران.
حاتمی، نرگس. (1389). بررسی سحر و جادو در قرآن، کارشناسی ارشد الهیات، دانشگاه مازندران.
حسن حیدری، مرضیه. (1393). مبانی سحر و جادو در فقه و حقوق موضوعه، کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه پیام نور ساری.
دماوندی، مجتبی. (1380). تأثیر جادو و جادوگری در ادب فارسی، دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبائی.
سهرابی، پروین. (1394). بررسی تطبیقی جادو و جادوگری در کتاب داراب نامه طرسوسی و بیغمی، کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب.
سیفی احمدآبادی، لیلا. (1391). جادو و آئین های مربوط به آن در خمسه نظامی، کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب.
صراف زاده قدیمی، هادی. (1375). جادو و جادوگری در ایران باستان (براساس متون اوستایی و پهلوی)، کارشناسی ارشد فرهنگ و زبان های باستانی، دانشگاه تهران.
فتح اللهی، سحر. (1394). مطالعه تصویرسازی های کتب چاپ سنگی علوم غریبه (طلسم ها) و نقش آن در شکل گیری مکاتب تصویرسازی، کارشناسی ارشد تصویرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
قادری حیدری، بهزاد. (1393). سحر و جادو در اسطوره و نمونه هایی از آن در ادب فارسی (اشعار خاقانی، فردوسی و نظامی)، کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد تبریز.
مسلمی، الهام. (1392). بررسی قابلیت های بصری و گرافیکی در طلسم ها و تعویذها (فرش)، کارشناسی ارشد تصویرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
ناصری آلاشتی، فاطمه. (1391). تحلیل مردم شناختی جادو در شاهنامه (با تبیین شاخه زرین اثر جیمز فریزر)، کارشناسی ارشد مردم شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
ندری، محمد. (1379). بررسی فقهی علوم غریبه، کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه قم.
نوری زاده، ویدا. (1392). طلسم در ایران باستان (دوره پیش از تاریخ)، کارشناسی ارشد تاریخ هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر.
