ازدواج زودرسِ دختران در مناطق شهری ایران طی دهه‌های چهل و پنجاه شمسی(مطالعه موردی شهر تهران)

دوره 11، شماره 1
مهر 1399
صفحه 23-44

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ دانشگاه شهیدبهشتی

2 دانش آموخته مقطع دکتری از دانشگاه شهید بهشتی و پژوهشگر موسسه تاریخ معاصر

چکیده
این تحقیق به یکی از مقولات اجتماعی ـ فرهنگی تاریخ معاصر ایران یعنی نرخ پیشرسی ازدواج برای دختران در شهر تهران طی دو دهه آخر حکومت پهلوی می ­پردازد. به ­عبارتی دقیق­تر، با تأکید بر پروژه مدرنیزاسیون حکومت پهلوی دوّم طی دهه­ های چهل و پنجاه شمسی، اثرات این پروژه نوسازی بر تهران را با تمرکز بر سه شاخص میزان شهرنشینی، جایگاه اجتماعی زنان، و میزان سواد و آموزش در جامعه، در معرض بررسی قرار می­دهد، و سپس در چارچوب تئوری مدرنیزاسیون، رابطه این مولفه­ های تحوّل کلان در پایتخت ایران را با یکی از پدیده ­های اجتماعی یعنی نرخ ازدواج زودرس در بین دختران تهرانی، طی مقطع زمانی موردنظر، واکاوی می­ کند. روش پژوهش در این مقاله، روش تحلیل ثانویه بر اساس داده ­های عمدتاً کمّی و بعضاً کیفی است و شیوه گردآوری اطّلاعات نیز به­ صورت مطالعۀ کتابخانه ­ای و اسنادی بوده که از طریق فیش­ برداری و جمع ­آوری داده­ های خامِ کیفی و کمّی انجام شد. یافته ­ها بیانگر آن است که با افزایش تکاپوهای حکومت پهلوی برای نوسازی و تحوّل در جامعه ایران طی دو دهه آخر حکومت مذکور، و هنگامی که شهرنشینی، موقعیّت اجتماعی زنان، و سطح سواد و آموزش در جامعه شهری ایران روند صعودی را طی می­ کرد، در طرف مقابل، نرخ پیشرسی ازدواج دختران با جریان نزولی و رو به کاهش توأم شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات
آقایی، سعید و رویا طاهری(1392). «نگرش جوانان به تاثیر عوامل اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی موثر در بالارفتن سن ازدواج»، فصلنامه مطالعات جامعه‌شناختی ایران، سال سوم، شماره8.
احمدی، حمید(1380). درس تجربه: خاطرات ابوالحسن بنی‌صدر، جلد اول، آلمان: انقلاب اسلامی.
ارتباط بین پدر،مادروفرزندان در دنیای امروز(1357). جلد چهارم، بخش هفتم و هشتم(پدرسالاری و سنت‌گرائی)، انتشارات انجمن ملّی اولیا و مربیان ایران.
ارتباط بین پدر،مادروفرزندان در دنیای امروز(1358). جلد ششم، بخش یازدهم و دوازدهم(خانواده‌های پرتوقع و خشن)، تهران: انتشارات انجمن ملی اولیا و مربیان ایران.
اسدی، علی و مجید تهرانیان(1395). صدایی که شنیده نشد(نگرش‌های اجتماعی-فرهنگی و توسعه نامتوازن در ایران)، به کوشش:عباس عبدی و محسن گودرزی، تهران:نشر نی.
الله‌بخش، نیک‌محمد(1390). بلوچی که از تهران آمد، زاهدان: تفتان.
اطلاعات هفتگی، شماره1031، تیر1340ش.
________، شماره1046، آبان1340ش.
________، شماره1053، آذر1340ش.
________، شماره1057، دی1340ش.
________، شماره 1064، اسفند1340ش.
________، شماره1157، دی1342ش.
________، شماره1160، دی1342ش.

________، شماره1205، آذر1343ش.
________، شماره1218، اسفند1343ش.
________شماره1219، اسفند1343ش.
انه، کلود(1370). گلهای سرخ اصفهان، ترجمه:جلوه، تهران: نشر روایت.
باقری، عزت‌اله(1381). از وانان تا وین، جلد اول، تهران: حنا.
برنامه تاریخ شفاهی، مصاحبه با خانم دکتر شکوه،(بی‌تا) مصاحبه‌کننده: فرزناه میلانی، بی-جا:بی‌نا.
بلدیّه طهران، سرشماری نفوس شهر طهران در سنوات1262و1270و1301و1311(1312). تهران: مطبعه مجلس.
بنی‌صدر، مسعود(2005). خاطرات یک شورشی ایرانی، مترجم:فرهاد مهدوی، پاریس:خاوران.
بهنام، جمشید و شاپور راسخ(1348). مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی ایران، تهران: خوارزمی.
پروژه تاریخ شفاهی ایران، جلد دهم، مصاحبه با مهرانگیز دولتشاهی، نوار شماره1.
جعفری، عبدالرحیم(1382). در جستجوی صبح، مجلد اول، تهران: روزبهان.
حبیب‌پور، کَرَم و غلامرضا غفاری(1390). «علل افزایش سن ازدواج دختران»، مجله زن در توسعه و سیاست، دوره نهم، شماره1.
حسینی، حاتم و مریم گراوند(1392). «سنجش عوامل موثر بر شکاف رفتار و نگرش زنان به سن مناسب ازدواج در شهر کوهدشت»، نشریه زن در توسعه و سیاست، دوره11، شماره1.
دومین کنگره انجمن‌های خانه و مدرسه(1354). تهران: انتشارات انجمن ملی اولیا و مربیان ایران.
سراب و گرداب(1375). تهران: کتیبه.
سرشماری عمومی نفوس و مسکن آبانماه1355(1358)، شهرستان تهران(جلد سوّم)، سازمان برنامه و بودجه: مرکزآمار ایران.
سگالن، مارتین(1370). جامعه‌شناسی تاریخی خانواده، ترجمه: حمید الیاسی، تهران: نشر مرکز.
سنجری، شایسته(1993). خاطرات یک افسر توده‌ای، کالیفرنیا:بی‌نا.
صاحب‌الزمانی،ناصر(1344). جوانیِ پُررنج:پژوهشی درباره مسائل جوانان، تهران:موسسه مطبوعاتی عطائی.
فرمانفرماییان، ستاره و دونا مانکر(1377). دختری از ایران، ترجمه: ابوالفضل طباطبایی، تهران: نشر کارنگ.
فربد، محمدصادق(1387). درآمدی بر خانواده و نظام خویشاوندی، تهران: نشر دانژه.
فرهی، امیر(1379). از دوره پهلوی تا فجر انقلاب:داستان‌هایی از زندگی خانوادگی در تهران قدیم، تهران: اتاق آبی.
کاوه فیروز ، زینب و شهلا کاظمی‌پور(1393). «تعیین‌کننده‌های اجتماعی-جمعیتی افزایش سن ازدواج»، فصلنامه زن در توسعه و سیاست، دوره12، شماره3.
کاظمی‌پور، شهلا(1383). «تحول سن ازدواج زنان در ایران و عوامل جمعیتی موثر بر آن»، مجله پژوهش زنان، دوره2، شماره3.
کایدخورده، رضا(1389). خاطرات سیداحمد زرهانی، تهران: مرکز اسناد انقلاب.
کمالوند، فریده(1380). یادهای ماندگار، تهران: اشاره.
کوهن، منوچهر(2001). خاطرات خاخام یدیدیا شوفط، لس آنجلس: بنیاد فرهنگی خاخام.
گیدنز، آنتونی و کارن بردسال(1389). جامعه‌شناسی، ترجمه: حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
محمدپور، احمد و صادقی(1388). «سنت،نوسازی و خانواده»، مجله پژوهش زنان، دوره هفتم، شماره4.
محمودیان، حسین(1383). «سن ازدواج در حال افزایش: بررسی عوامل پشتیبان»،مجله نامه علوم اجتماعی، شماره 24.
محمودیان، حسین و فیروز راهرو(1389). «عوامل اجتماعی و جمعیتی موثر بر فاصله سنی زوجین در استان اردبیل»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، سال سیزدهم، شماره 50.
مجیدفیاض، عبدالمجید(1381). از باغ قصر تا قصر آرزوها، جلد اول، تهران: کویر.
مشروح آمار سرشماری عمومی کشور ایران آبان‌ماه1335(1337). تهران(جلد دوّم)، وزارت کشور:آمار عمومی.
مصطفی ابیانه، پروین(2535). «تاثیر مهاجرت در تغییر گرایشهای والدین در جهت امروزی شدن افکار آنان»، دانشگاه تهران: موسسه مطالعات‌وتحقیقات اجتماعی.
مهدی، علی‌اکبر(1354). در جامعه‌شناسی خانواده ایرانی، تهران: پیام.
میرزایی، محمد(1391). گفتاری در باب جمعیت شناسی کاربردی، تهران: دانشگاه تهران.
نظر پدران ومادران درباره نوجوانان و مسائل جنسی آنان(2536). تهران: انتشارات انجمن ملی اولیاومربیان ایران.
انگلیسی
Afary, Janet.)2009( .Sexual politics in modern iran, Cambridge: University Press.
Given, Benjamin and Charles Hirschman.)1994(,» Modernization and consanguineous marriage in iran« , Journal of marriage and the Family, No.56 .
Momeni, Jamshid.)1979(. »Determinants of female first marriage in shiraz«, Canadian studies in population, vol 6.
Rudolph-touba, Jacquiline.(1971).»problems of children and youth in the Iranian family(a pilot study in shiraz)«, Tehran:plan organization.