تحلیل گفتمان عدالت در دهه سوم انقلاب با تأکید بر سال‏های 1380-1384

دوره 8، شماره 2
مهر 1396
صفحه 129-169

نویسندگان

1 دانشیار، گروه جامعه‏شناسی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

2 کارشناسی‌ارشد، جامعه‌شناسی

چکیده
تحقیق پیش‌رو با هدف تشریح فرآیند هژمونیک‌شدن گفتمان اصول‌گرایی عدالت‌محور در دهه سوم انقلاب (1380-1384) شکل گرفته است. با توجه به امتیازات نظریه لاکلاو و موفه از این نظریه به عنوان چارچوب نظری کارآمد و استراتژی روشی تحقیق برای این پژوهش استفاده شده است. یافته‌های رویکرد گفتمانی تحقیق به شرح زیر قابل ارائه‌اند:
گفتمان اصول‌گرایی با استفاده از زمینه‌های ایجادشده در اثر تزلزل‌ها و بی‏قراری‏های گفتمان اصلاح‌طلبی و با بهره‌گیری از زمینه‌ها و امکانات سخت‌افزای و نرم‌افزاری هم‌چون در اختیار داشتن ساز و کارها و ابزارهای قدرت مانند قوه قضاییه و شورای نگهبان، توانست در فرآیندی رقابتی از اوایل دهه هشتاد در سه مرحله دومین دوره انتخابات شورای شهر، انتخابات مجلس هفتم و انتخابات ریاست‌جمهوری سال 84 زمینه‌های لازم را برای حاشیه‌رانی اصلاح‌طلبان و ساختارشکنی برخی دال‌های اصلی آن فراهم آورند. این گفتمان با تاکید بر شعارها و مفاهیمی مانند تشکیل دولت اسلامی از راه اقامه عدل و ارجاع آن به مضامینی هم‌چون امکانات برابر برای همه و آوردن نفت سر سفره‏های مردم که در قالب کاربرد زبان همه‌فهم و عامیانه، داشتن لحنی ساده، نمایش ساده‌زیستی و ... ارائه می‌شد، به آفرینش نظام معنایی جدیدی دست زد و با استفاده از آن علاوه‌بر نقد دولت‌های گذشته و اشاره به نقصان‌ها و ناکارآمدی‌های آن‌ها در تأمین و توجه عدالت‌محورانه به نیازهای اقتصادی و رفاهی مردم، به ساختارشکنی آن‌ها پرداخت و قابلیت دسترسی و اعتبار خود در افکار عمومی را افزایش داد. به این ترتیب این گفتمان برای چند سال به‌عنوان گفتمان هژمون در فضای سیاسی کشور حاکم شد.

کلیدواژه‌ها

-    اخوان کاظمی، بهرام (1388). گفتمان عدالت در دولت نهم، معرفت سیاسی، ش 2.
-   اثنی‌عشری، شهراد (1384). از دولت اصلاحی تا دولت اسلامی (تحلیلی بر آسیب‌شناسی علل گذار از دولت خاتمی به دولت احمدی‌نژاد)، تهران: عطایی. 
-    امیری، جهاندار (1386). اصلاح‌طلبان تجدید‌نظرطلب و پدرخوانده، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-    بابایی‌کر، رسول (1388). «زبان و سیاست روزمره»، پایان‏نامه دکتری، دانشگاه تهران.
-    تاجیک، محمدرضا (1378). گفتمان و تحلیل گفتمانی، تهران: انتشارات فرهنگ گفتمان.
-    حسینی‌زاده، محمدعلی (1383). «نظریه گفتمان و تحلیل سیاسی»، فصل‌نامه علوم سیاسی، ش 28.
-    حسینی‌زاده، محمدعلی (1386). اسلام سیاسی در ایران، قم: دانشگاه مفید.
-    حقیقت، سید صادق (1386). روش‌شناسی علوم سیاسی، قم: دانشگاه مفید.
-   حکمت، سپهر (1385). گفتمان عدالت و معنویت جستاری نشانه‌شناسانه در سخنان محمود احمدی‌نژاد، تهران: هومن نوایی.
-    خواجه‌سروی، غلامرضا (1386). «فراز و فرود گفتمان عدالت در جمهوری اسلامی»، دوفصل‌نامه دانش سیاسی، ش2 .
-    ساعی، علی (1387). روش تحقیق در علوم اجتماعی (با رهیافت عقلانیت انتقادی)، تهران: انتشارات سمت.
-    سجادی، حمید (1390). تحلیل گفتمان، کتاب ماه علوم اجتماعی، ش 39.
-    سلطانی، سید علی‌اصغر (1384). قدرت، گفتمان، زبان، تهران: نشر نی.
-    سیاح، سید امیر (1384). نقش آفرینان سومتیر، تهران: طراحان فردا.
-    قوچانی، محمد (1385). پدرخوانده و راست‌های جوان، تهران: نشر سرایی.
-    قیصری، نورالله (1385). «گفتمان سیاسی امام خمینی و گفتمان‌های رقیب»، پژوهش‌نامه متین، ش30.
-   غلامرضاکاشی، محمدجواد (1379). جادوی گفتار، ذهنیت فرهنگی و نظام معانی در دوم خرداد، تهران: مؤسسه فرهنگی آینده‌پژوهان
-   کچویان، حسین (1386). تطورات گفتمان‌های هویتی در ایران (ایرانی در کشاکش با تجدد و مابعد تجدد)، تهران: نشر نی.
-   کسرایی، محمد سالار (1388). نظریه گفتمان لاکلا و موفه ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی، فصل‌نامه سیاست، ش 3.
-    موسوی، سید نظام‌الدین (1385). انتخابات نهم ریاست جمهوری، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-    یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
-    Laclau, E, Mouffe, C., 1985, Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics. London: Verso.
آرشیو روزنامه‌
-    رسالت، 1384، 1382، 1378
-    سیاست روز، 1382
-    شرق، 1381 تا 1384
-    صدای عدالت، 1381
-    کیهان، 1381 تا 1384