ارزیابی و نقد پارادایم نئومارکسیستی توسعه (با تأکید بر جامعه‌شناسی تاریخی توسعه در ایران)

دوره 8، شماره 2
مهر 1396
صفحه 105-128

نویسنده

دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات گروه تخصصی تاریخ

چکیده
عوامل تاریخی مؤثر بر توسعه‌نیافتگی ایران از دغدغه‌های همیشگی محققان ایرانی بوده است. رویکرد نئومارکسیستی و نظریه وابستگی یکی از رویکردهای رایج در بررسی موانع تاریخی توسعه در ایران است. هدف این مقاله بررسی و ارزیابی این رویکرد به‌ویژه قرائت جان فوران از آن در تحلیل توسعه‌نیافتگی تاریخی ایران است. رویکرد نئومارکسیستی به توسعه در واقع تلاشی برای بسط مارکسیسم کلاسیک برای تحلیل روند توسعه سرمایه‌داری و پیامدهای آن برای اقتصادهای توسعه‌نیافته است. نظریه وابستگی با وجود شباهت‌های اصلی در قیاس با رویکردهای نئومارکسیستی، این مزیت را دارد که همه چیز را به اقتصاد جهانی و جایگاه کشورها در نظام جهانی سرمایه‌داری فرو نمی‌کاهد و می‌کوشد شرایط و ساخت اجتماعی، فرهنگی و ایدئولوژیک کشورهای مورد بررسی را نیز در تحلیل خود برجسته کند. در تحلیل پژوهش‌های انجام‌شده براساس نظریه وابستگی در ایران وجوه غایت‌انگارانه و دترمینیستی این تحلیل‌ها مورد نقد قرار گرفت. آن‌ها در تحلیل رابطه میان کشورهایی مانند ایران با نظام جهانی دچار تناقض هستند و نیز تحلیل دقیقی از نیروهای اجتماعی و سیاسی در ایران ترسیم نمی‌کنند. فقدان طرحی بدیل برای توسعه از مهم‌ترین مشکلات این رویکرد است. در تحلیل پژوهش فوران نکته مهم ناکامی او در تلاش برای پل‌زدن میان تحلیل مبتنی بر جزئیات از ساخت اجتماعی- اقتصادی ایران با مفاهیم کلان نظریه وابستگی است.

کلیدواژه‌ها

-     اکاشا، سمیر (1387). فلسفه علم، ترجمه هومن پناهنده، تهران: ‌نشر فرهنگ معاصر.
-     بشیریه، حسین (1385). جامعه‌شناسی سیاسی، نشر نی.
-     بشیریه، حسین (1382). اندیشه‌های مارکسیستی در قرن بیستم، تهران: نشر نی.
-     بهداد، سهراب و نعمانی، فرهاد (1387). طبقه و کار در ایران، نشر آگاه.
-     پیت، ریچارد و هارت‌ویک، الین (1384). نظریه‌های توسعه، ترجمه مصطفی ازکیا و دیگران، نشر لویه.
-     ریتزر، جورج (1374). نظریه‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، انتشارات علمی- فرهنگی.
-     ساعی، احمد (1384). توسعه درمکاتب متعارض، نشر قومس.
-     طبیبیان، محمد (1390). «روشنفکرهای وطنی و نظریه عدالت»، مجله خبری- تحلیلی مهرنامه، ش 19.
-     فوران، جان (1390). مقاومت‌شکننده، ترجمه احمد تدین، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
-     مارکس، کارل (1388). سرمایه، ترجمه حسن مرتضوی، انتشارات آگاه.
-     مالجو، محمد (1388). «اقتصاد سیاسی مناقشه 22 خرداد»، نشریه گفتگو، ش 54، آذر 1388.
-   معتمدنژاد، رامین (1390). «انحصارها بر اقتصاد ایران چیره شده‌اند، گفتگو با رامین معتمدنژاد»، مجله خبری- تحلیلی مهرنامه، ش 19.
-     هانت، دایانا (1386). نظریه‌های اقتصادی توسعه، ترجمه غلامرضا آزاد‌ارمکی، نشر نی.
-     Chew, S.C and Lauderdale, P., 2005, Theory and Methodology of World Development, the Writings of Andre Gunder Frank, PALGRAVE MACMILLAN.
-     Harison, A, B., 2001, Mastering Philosophy, Palgrave Publication.
-     Pedersen, J. D., 2008, Globalization, Development and the State, the Performance of India and Brazil since 1990, Palgrave Macmillan.
-     Petras, J and veltmayer, H., 2005, Social Movements and State Power, Argentina, Brazil, Bolivia, Ecuador, Pluto Press.
-     Trigg, Roger, 2002, Philosophy Matters. Blackwell Publication.