تبیین تاریخی- اجتماعی تجزیه سرزمینی ایران در عصر قاجار

دوره 8، شماره 1
فروردین 1396
صفحه 263-300

نویسندگان

1 استادیارگروه علوم اجتماعی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

2 کارشناسی ارشد جامعه شناسی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده
هدف نوشتار حاضر تبیین جامعه شناختی تجزیه سرزمینی ایران در عصر قاجار است. لذا با مطرح کردن این پرسش که تجزیه سرزمینی در عهد قاجار، محصول ضعف دولت مرکزی ایران بود یا تغییر موازنه قدرتِ دولت‌های مرکز در نظام‌جهانی سرمایه‌داری، سعی دارد با نگاهی جامعه‌شناختی به بررسی این واقعیت اجتماعی - تاریخی بپردازد. بر این اساس نوشته حاضر معتقد است که جدایی بخش‌هایی از ایران و تغییر جغرافیایی این کشور در عصر قاجار یک تغییر اجتماعی است که این تغییر را می‌توان همانند والرشتاین در بافت یک نظام جهانی به گونه‌ای تاریخی در نظر گرفت. بدین منظور در تبیین عوامل موثر بر این جدایی، هم نقش عوامل داخلی و هم نقش عوامل خارجی مورد بررسی قرار می‌گیرد. روش تحقیق مقاله از نوع موردی تاریخی و روش گرداوری داده ها کتابخانه ای است. بدین منظور در تبیین عوامل موثر بر این جدایی، هم نقش عوامل داخلی و هم نقش عوامل خارجی مورد بررسی قرار می‌گیرد. روش تحقیق مقاله از نوع موردی تاریخی و روش گرداوری داده ها کتابخانه ای است.

کلیدواژه‌ها

-    ابراهامیان، ‌یرواند (1391).تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمد‌ابراهیم فتاحی، ‌چاپ هفتم، تهران: ‌نشرنی.
-  ابراهامیان، یرواند (1384). ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران معاصر، ترجمه احمدگل محمدی ومحمدابراهیم فتاحی ولیلایی، چاپ یازدهم، ‌تهران: نشرنی.
-    استنفورد، مایکل (1386). درآمدی برتاریخ پژوهی، ترجمه مسعود صادقی، چاپ سوم، ‌تهران: سمت.
-    اکبری، محمدعلی (1384). چالش‌های عصر مدرن در ایران عهد قاجار، ‌تهران: انتشارات موسسه ایران.
-    برگسن،آلبرت (1385). «مدل‌سازی امواج بلند بحران در نظام جهانی»، در نظام جهانی و جهانی‌شدن، ترجمه بهروز علی‌شیری، ص 71-99.
-    بهار، ‌مهدی (1344). میراث‌خوار استعمار، تهران: ‌انتشارات امیرکبیر.
-  تایپتون، ‌فرانکوآلدریچ، رابرت (1375). تاریخ اقتصادی و اجتماعی اروپا 19391890، ترجمه کریم پیرحیاتی، تهران: شرکت انتشارات علمی وفرهنگی.
-  حسن‌نیا، ‌محمد و قاسمیان، ‌سلمان (1388). «‌عوامل تعیین‌کننده سیاست بریتانیا در خلیج‌فارس، بررسی موردی سفر لرد کرزندر 1903»،پیام بهارستان، ‌سال دوم، شماره 5، ص 417-437.
-  راعی‌گلوجه، سجاد (1380). قاجاریه، انگلستا نوقراردادهای استعماری (1273-1212ه.ق. / 1857-1796م.)، ‌تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-    رشیدی، علی (1385). نظام سرمایه‌داری و انقلاب صنعتی اروپا، تهران: نشر روزنه کار.
-  زیباکلام،‌ صادق (1380). «بازنگری اقتصاد، ‌سیاست و جامعه ایران در آستانه قرن نوزدهم»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، شماره 52، ص 137-150.
-    ساروخانی، ‌باقر (1386). ‌روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی.
-  سرافرازی،‌ عباس (‌1391). «تأثیرات شورش بزرگ هند (1857م./1273ق.) در ایران»، ‌فصل‌نامه علمی- پژوهشی تاریخ اسلام و ایران، ‌سال بیست و دوم، دوره جدید، شماره 13 پیاپی 99، ص121-140.
-  سعیدی، عباس (1351). «انقلاب صنعتی و چهره جغرافیای جهان»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، سال هشتم، شماره اول.
-  سمیعی اصفهانی، ‌علیرضا (1387). «جامعه قدرتمند، ‌دولت ضعیف تبیین جامعه‌‌شناختی مناسبات دولت– جامعه در ایران عصر قاجار»، ‌فصل‌نامه سیاست، دوره 38، شماره 3، ص 117-143.
-    سو. الوین (‌1386). تغییرات اجتماعی و توسعه، ترجمه محمود حبیبی، ‌تهران: آگه.
-    شمیم، علی‌اصغر (1389). ایران در دوره سلطنت قاجار، چاپ دوم، ‌تهران: انتشارات بهزاد.
-    طالع، هوشنگ (1388). تاریخ تجزیه ایران، لنگرود: انتشارات سمرقند.
-    عیسوی، چارلز (1388). تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند، چاپ سوم، ‌تهران: نشرگستره.
-  فوران، جان (1390).مقاوم تشکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی، ترجمه احمد تدین، چاپ یازدهم، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
-    فی، ‌برایان (1384). فلسفه امروزین علوم اجتماعی، ترجمه خشایار دیهمی، تهران: طرح نو.
-    کرزن، جرج (1362). ایران و قضیه ایران، ‌ترجمه وحید مازندرانی، جلد اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-    کمالی، مسعود (1381). جامعهمدنی، دولت و نوسازی در ایران معاصر، ترجمه کمال پولادی، تهران: انتشار اتباز.
-  گریوز، ‌رز (1387). «روابط ایران با بریتانیای کبیر و هندوستان بریتانیا»، تاریخ کمبریج ایران: دوره افشار، ‌زند و قاجار، ترجمه مرتضی ثاقب‌فر، ‌تهران: نشر دیبا.
-  لمبتون،آ. ک. س (1387). «زمین‌داری و درآمد اراضی و اداره امور مالی در سده نوزدهم»، تاریخ کمبریج ایران دوره افشار، ‌زند و قاجار، ‌ترجمه مرتضی ثاقب‌فر، تهران: نشر دیبا.
-  محمود، محمود (1344). تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادی، جلد سوم، چاپ چهارم، ‌تهران: انتشارات شرکت نسبی اقبال و شرکا.
-    موسائی، میثم (1390). تجارت خارجی ایران (در عهد قاجار و پهلوی)،‌ تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
-  میرحیدر، دره و راستی، عمران (1391). «رقابت‌های ژئوپلتیکی تأثیرگذار بر ضلع جنوبی شرقی ایران بزرگ و عملکرد حکومت قاجار»،پژوهش جغرافیای انسانی، شماره 80، ص 21-24.
-  ناظمیان‌فرد، ‌علی (1385). «‌خیزش 1857 در هند، زمینه‌ها و پیامدها»، ‌فصل‌نامه مطالعات تاریخی، ضمیمه دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره سیزدهم و چهاردهم، ص 103-120.
-    والرشتاین، ‌امانوئل (‌1384). سیاست و فرهنگ در نظام متحول جهانی، ترجمه پیروز ایزدی، تهران: ‌نشر نی.
-    والرشتاین، ‌امانوئل (1381)، ‌سرمایه‌داری تاریخی، ‌ترجمه یوسف نراقی، تهران: نشر قطره.
-    والرشتاین،‌ امانوئل (‌1384). سیاست و فرهنگ در نظامم تحول جهانی، ترجمه پیروز ایزدی، تهران: ‌نشر نی.
-    ورهام، غلامرضا (1385). نظام سیاسی و سازمان‌های اجتماعی ایران در عصر قاجار، ‌تهران: انتشارات معین.
-    هابسبام، ‌اریک (‌1385).عصر امپراطوری، ترجمه ناهید فروغان، ‌چاپ دوم، تهران: ‌نشر اختران.
-     Babyan, Kathryn (1996). “Spiritual and Temporal Dominion on Seventeenth Century Iran”, in Safavid Persia: the History and Politics of an Islamic Society, Edited by Charles Melvillo, London and New York, IB Tauris and Co.
-     Madison, Angus (2006). The World Economy, Development Center Studies.
-     Migdal, Joel s. (1988). Strong Societies and Weak States, Princeton University.