درآمدی بر اندیشه اقتصادی نصیرالدین طوسی

دوره 8، شماره 1
فروردین 1396
صفحه 159-180

نویسنده

دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده
حمله ویرانگر مغول، جامعه و اقتصاد ایرانی را با بحرانی جدی مواجه نمود و برای چند دهه فعالیت های اقتصادی را در محاق فرو برد. بازشناخت اندیشه و کنش دولتمردان و اندیشمندان مسلمان در برخورد با وضعیت موجود، ضمن اینکه سهم آنها را در سیر تفکر اقتصادی و اجتماعی این عصر نشان می دهد، فهم بهتر ساختار اجتماعی و اقتصادی ایران عهد ایلخانان را در خود دارد. نوشتار حاضر با طرح این سوال که مبانی حِکمی و اخلاقی نصیرالدین طوسی شرایط سیاسی و اقتصادی زمانۀ وی در اندیشه های اقتصادی او چه جایگاهی داشته است؟ دستاورد تحقیق حاکی از این است که نصیرالدین اندیشه های اقتصادی خود را در پرتو اصول اخلاقی و ضرورت تامین محبت، امنیت و عدالت اقتصادی مطرح ساخته است. وی علاوه بر تبیین اقتصاد فردی و خانوادگی، به جایگاه اقتصاد در جامعه پرداخته و سعی در تبیین اقتصاد سیاسی با رویکرد اخلاقی و روانشناختی کرده است. در همین جهت، مقاله حاضر با ابتنای بر تأثیر شرایط زمانی عهد ایلخانان، بازشناخت اندیشه های اقتصادی وی را مورد بررسی قرار می دهد.

کلیدواژه‌ها

- ابن طباطبا، محمد بن علی (1360). تاریخ فخری، ترجمه محمد وحید گلپایگانی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چ2.
- ابن‌عبری، غریغ وریوس ابوالفرج بن اهرون (1364). تاریخ مختصرالدول، ترجمه محمد علی تاج پور حشمت ا... ریاضی، تهران، انتشارات اطلاعات.
- ابن‌فوطی، کمال‌الدین ابی‌الفضل عبد‌الرزاق (1407/1987). الحوادث الجامعه و التجارب النافعه فی المائه الثامنه، بیروت، دارالفکر الحدیث.
 -بهرام اخوان‌کاظمی (1379). «تئورى‌هاى عدالت در فلسفه سیاسى خواجه نصیرالدین طوسى»، مجله علوم سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم، شماره 8، 250- 277.
- بویل، ج.آ. بویل و دیگران (1379). تاریخ ایران از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان، ترجمه حسن انوشه، تهران، امیرکبیر، چ 3.
- رساله منسوب به نصیرالدین طوسی(2535).  تاریخ شاهی قراختائیان. به اهتمام و تصحیح محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- توانایان فرد، حسین (1361). تاریخ اندیشه‌های اقتصادی متفکران مسلمان، تهران، پاپیروس.
- توانایان فرد، حسین (1359). نظریات اقتصادی خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، قسط.
- جوینی، علاء‌الدین عطا ملک (1370). تاریخ جهانگَشا، به سعی و اهتمام عبد الوهاب قزوینی، تهران، انتشارات ارغوان، چ 4.
- دادگر، یداله (1384). قلمرو، پیوند بین مسائل اقتصادی و دین،کتابداری، شماره 48، ص 82-98.
- دینانی، غلامحسین ابراهیم (1386). نصیرالدین طوسی فیلسوف گفتگو، تهران، نشر کتاب هرمس.
- رشیدالدین فضل اله همدانی (1367). جامع التواریخ، به کوشش بهمن کریمی، تهران، اقبال، چ3.
- رشید‌الدین فضل‌اله همدانی (1362). جامع التواریخ، به کوشش بهمن کریمی، چ2، تهران، انتشارات اقبال.
- رشید‌الدین فضل‌اله همدانی (1945). مکاتبات رشیدی، جمع‌آوری مولانا محمد ابرقوهی، به سعی و اهتمام و تصحیح محمد شفیع، پنجاب.
- رضوی، سید ابوالفضل (1390). شهر، سیاست و اقتصاد در عهد ایلخانان، تهران، امیرکبیر، چ2.
- رضوی، سید ابوالفضل (1389). «طبقات اجتماعی در نظرگاه خواجه نصیر طوسی»، دو فصل‌نامه مطالعات اسلامی، فلسفه و کلام، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی، شماره 2/85، ص91-116.
- رضوی، سید ابوالفضل (1387). «یاسا و سیر تحول آن در عهد ایلخانی»، تاریخ ایران و اسلام، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، شماره2، 25-44.
- سلطان محمدی، حسین (1382). «نظریه‌ها و سیاست‌های اقتصادی از منظر خواجه نصیرالدین طوسی»، مجله معرفت، شماره 66، 94-105.
- طوسی، خواجه نصیرالدین (1387). اخلاق ناصری، تصحیح و تنقیح مجتبی مینوی، علیرضا حیدری، تهران، انتشارات خوارزمی، چ2.
- لمبتون ان. کی. اس. (1372). تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران، نشر نی.
- لین، جورج، (1390). ایران در اوایل عهد ایلخانان، رنسانس ایرانی، ترجمه سید‌ابوالفضل رضوی، تهران، امیر کبیر، چ2.
- مجموعه مقالات یادنامه خواجه نصیرالدین طوسی (1336). تهران، دانشگاه تهران.
- مدرس‌رضوی، محمد‌تقی (1390). مجموعه رسائل خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، دانشگاه تهران، چ2.
- مدرس‌رضوی، محمد تقی (1383). احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، اساطیر.
- مدرس‌زنجانی، محمد (1363). سرگذشت و عقاید فلسفی نصیرالدین طوسی (بانضمام بعضی از رسائل و - مکاتبات وی)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- نصیحت‌نامه خواجه نصیر به آباقا، در: محمد مدرسی‌زنجانی (1335). سرگذشت و عقاید فلسفی خواجه نصیر طوسی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- ولادیمیرتسف (1345). نظام اجتماعی مغول، ترجمه شیرین بیانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چ2.
- Lane. George, (2003), Early Mongol Rule In thirteenth- Century Iran, A Persian renaissance, London, by Rutledge Curzon.
- Minorsrky. V, (1964), Nasir Al-Din Tusi on Finance: in Iranica. Twenty Articles, Tehran, Publications of Tehran University of Tehran.