بررسی باستان‌شناختی بافت تاریخی شهر سرایان

بخش عمده‌‌ای از مساحت کشور ایران، نواحی گرم‌وخشک است. بافت شهری در این مناطق متناسب با اقلیم گرم‌وخشک به‌وجود آمده و به‌گونه‌‌ای طراحی شده است که پاسخ‌گوی نیازهای ساکنان آن باشد. از این دیدگاه، تمام بافت‌‌های نواحی گرم‌وخشک ایران شرایط به‌نسبت یکسانی دارد. سرایان نیز از شهرهایی است که در حاشیه کویر مرکزی ایران واقع شده و بافت تاریخی ارزشمند و متناسب با شرایط کویری دارد. این شهرستان در شمال‌ غربی استان خراسان جنوبی قرار گرفته و به‌دلیل دارا بودن ویژگی‌‌های اقلیمی، جغرافیای زیستی و هم‌جواری با کوه و دشت، و قرار گرفتن در مسیر جاده ارتباطی خراسان بزرگ، برای سکونت مکانی مناسب بوده و این امر موجب رشد و توسعه آن در دوره‌های مختلف تاریخی شده است. در بافت قدیم شهر سرایان، آثار معماری از دوران تیموری تا پهلوی وجود دارد. آثار معماری برجای‌مانده از بازار، مسجدجامع، کاروان‌سرا، شش‌محله مختلف با آب‌انبارها و مساجد کوچک خود، دلیلی بر پویایی این بافت در گذشته نه‌چندان دور است. هدف از بررسی و شناسایی همه‌جانبه این نوع بافت، مطالعه معماری گذشته این منطقه و تبیین هویت ساخت‌وساز ساختمان‌های نواحی حاشیه کویری ایران است؛ ازهمین‌رو نگارش مقاله حاضر براساس گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات میدانی و به‌روش پیمایشی در محل با روی‌کرد تاریخ فرهنگی انجام گرفته و هدف از آن، دریافت منطق چیدمان ساختمان‌ها و بازسازی بخش ازبین‌رفته بافت قدیم شهری و محله‌‌ای سرایان از عهد صفوی تا دوره پهلوی اول است.