تحلیل پهنۀ فرهنگی شهر نیشابور در قرن‌های اولیه و میانۀ اسلامی بر‌اساس منابع مکتوب (مطالعۀ موردی: شهر بوژگان)

پهنۀ فرهنگی محدوده‌ای جغرافیایی است که در آن گروهی تقریباً گسترده با مشخصات فرهنگی مشترک وجود داشته باشند. شهر نیشابور در دوران اسلامی- که بقایای آن امروزه در جنوب شرق شهر کنونی نیشابور قرار دارد- در سده‌های نخست تا هجوم مغولان همراه بلخ، مرو و هرات جزء چهار ربع خراسان بزرگ بوده که فقط نیشابور در ایران امروزی باقی مانده است. بر‌اساس منابع تاریخی و جغرافیایی سده‌های نخست و میانی اسلامی، نیشابور به‌لحاظ پهنۀ فرهنگی وسعت بسیاری داشته و در تقسیمات اداری، دارای دوازده ولایت، ارباع (ربع نام واحدی جغرافیایی است) متعدد، مدینه‌ها و روستاهای بسیاری بوده است. بوژگان که یکی از شرقی‌ترین ولایات دوازده‌گانۀ نیشابور است، در میان دشت نیل‌آباد به فاصله 17‌کیلومتری جنوب شرق تربت جام قرار گرفته و نتیجۀ برهم‌کنش شرایط اقلیمی با مناسبات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در بستر زمانی قرن اول تا هفتم هجری قمری و ارتباط نزدیکش با مرکز یعنی نیشابور بوده است. در این مقاله، با روی‌کرد تحلیل تاریخی به شناسایی متن‌شناختی بوژگان پرداخته شده است. ارزیابی منابع مکتوب نشان می‌دهد نیشابور همواره یکی از مهم‌ترین ولایت‌های شرقی شناخته شده و در مسیر جادۀ ربع نیشابور به هرات اهمیت اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ویژه‌ای داشته است.