تحلیل جامعه‌شناختی اندیشه و کنش سیاسی سید‌حسن تقی‌زاده (با تکیه بر دوره مشروطیت)

این مقاله در چارچوب ره‌یافت جامعه‌شناسی تاریخی و به‌کمک مبانی نظری جامعه‌شناسی شناخت مانهایم درصدد شناسایی مبانی اجتماعی و فکری و نیز تحلیل کنش سیاسی شخصیت سید‌حسن تقی‌زاده در قامت یک روشن‌فکر و کنشگر سیاسی دوران مشروطیت است. ویژگی‌هایی مانند موقعیتمندی و عدم استقلال اندیشه از بستر اجتماعی (مؤلفه‌های این بستر نزد مانهایم گوناگون و گسترده است)، تاریخمندی اندیشه و تا‌حدی توجه به ذهنیت فرد نزد جامعه‌شناسی مانهایم عناصر نظری مناسبی بود که در بازشناسی اندیشه سیاسی تقی‌زاده و شناسایی فرایند تبدیل وی به یک کنشگر فعال سیاسی به‌کار گرفته شد. به‌علاوه، در این مقاله برای شناسایی ارتباط و نوع کنش با بنیان‌های اجتماعی و فکری تقی‌زاده، از مفهوم کنش و اجزای آن استفاده شده است. براساس ‌این به چگونگی و تا‌حدی به چرایی رابطۀ بین بنیان‌های اندیشه و کنش سیاسی تقی‌زاده پاسخ ‌می‌دهد و نتیجه ‌می‌گیرد که جایگاه خانوادگی، رتبۀ اجتماعی و محیط زندگی تقی‌زاده از یک‌ سو و علوم تجربی و انسانی غربی به‌ویژه تکامل‌‌گرایی و نیز معرفت پیشین (آموزه‌های اسلامی) وی، مبانی بنیادی تجددخواهی تقی‌زاده را تشکیل ‌می‌دهند. با این مبانی جای شگفتی نیست که تقی‌زاده در اندیشه و کنش سیاسی آمیخته‌ای از اسلام، لیبرالیسم و سوسیالیسم را به‌نمایش‌ می‌گذارد. این تحقیق با شیوه تحلیل کیفی به‌‌روش تاریخی و به‌کار‌گیری داده‌های متون تاریخی با تکیه به روش اِسناد و انتساب مانهایم انجام شده است.