از دیرباز در ایران، آموزش و پرورش جایگاه ویژه‌ای داشته و با گسترش اسلام نیز بر اهمیت آن افزوده شده است. در کنار جایگاه ممتاز آموزش در ایران، مراکز مرتبط با فعالیت‌های آموزشی نیز اهمیت یافتند. روند شکل‌گیری مدارس علوم دینی به‌صورت رسمی، با شکل‌گیری نظامیه‌ها در دورۀ سلجوقی آغاز شد و با فرازو‌نشیب‌هایی تا دورۀ قاجار نیز ادامه یافت. در شهر تهران، پایتخت ایران در این دوره، بیشترین تعداد مسجد- مدرسه‌ها را مشاهده می‌کنیم. همین مسئله ضرورت بررسی و مطالعه این‌گونه بناها را از جنبه‌های گوناگون ازجمله معماری و تزیینات وابسته به آن مطرح می‌کند. در این میان، یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مسجد- مدرسه‌های دورۀ قاجار شهر تهران، مسجد- مدرسۀ سپهسالار قدیم است. این مسجد- مدرسه در مقایسه با دیگر مسجد- مدرسه‌های این دوره، کمترین دگرگونی را در دوره‌های پسین‌تر داشته است. ازاین‌رو، می‌توان این مسجد- مدرسه را یکی از نمونه‌های شاخص و به‌نسبت اصیل معماری مسجد- مدرسه‌های دورۀ قاجار در شهر تهران دانست. در این مقاله تلاش شده است ویژگی‌های معماری و تزیینات مسجد- مدرسۀ سپهسالار قدیم بررسی شود. بنابراین، تاریخچه، نقشه کلی بنا، عناصر فضایی- کارکردی و شیوه‌های تزیینی به‌کار‌رفته در این مسجد- مدرسه به‌تفکیک و با نگاهی توصیفی- تحلیلی مطالعه و ارزیابی شده است.
