شناخت انسان از تاثیر موسیقی بر رفتار حیوانات

دوره 8، شماره 1
فروردین 1396
صفحه 107-126

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشدگروه باستان‌شناسی، دانشگاه تهران، ایران

2 استادیارگروه باستان شناسی، دانشگاه تهران، ایران

چکیده
از دیرباز عالمان صنعت موسیقی و عاملان این فن، انواع مختلفی از موسیقی را مطابق اطباع و حالات مختلف انسانی از جمله شادی، غم، ترس، اضطراب و آسایش مناسب دانسته و به‌کار می گرفته‌اند. انسان به تجربه دریافته بود که موسیقی بر جان دیگر جانواران زنده از جمله حیوانات تاثیر می‌گذارد و می توان مناسب اطباع حیوانات وحشی و اهلی، پرندگان و حتی حشرات نیز انواعی از موسیقی را به‌کار برد. به این ترتیب شکارچیان، بازداران، یوزبانان، ساربانان و دیگر کسانی که حرفه‌ای در ارتباط با حیوانات داشتند توانسته بودند به واسطه دریافتن نوایی که مناسب طبع برخی از جانوران بود، رفتار آن حیوانات را تا حدودی تحت کنترل درآورند. شکار، از جمله فعالیت‌هایی به‌شمار می‌رفت که موسیقی به آن راه یافته و به جزئی از آن تبدیل شده بود. یکی از اهدافی که نوای سازها در شکارگاه ها تامین می‌کرد، کنترل حرکات حیوانات مطابق خواست و اراده شکارچی بود تا به واسطۀ آن، کار شکار آسان‌تر شود. شکارچیان با به‌کار بردن انواعی از سازها، حیوانات را از مخفیگاه خود بیرون کشیده و به محل مشخصی هدایت می‌کردند تا کار شکار آسان‌تر و مطمئن‌تر شود. در این مقاله سعی شده تا شواهدی که نشان دهندۀ علم و اشراف پیشینیان ما به تاثیر موسیقی بر رفتار حیوانات است، مورد بررسی قرار گیرد. به این منظور حکایات و توصیه‌هایی که در ارتباط با تاثیر موسیقی در تسهیل کنترل حیوانات اهلی و شکار حیوانات وحشی در متون، بویژه کتب عجایب المخلوقات، وجود دارد استخراج و مورد بحث قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

-     ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1375). مقدمه، ج1، ترجمه محمد پروین‌گنابادی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
-     پورمندان، مهران (1379). دایره‌المعارف موسیقی کهن ایران، تهران: انتشارات حوزه هنری.
-     تجبر، نیما (1388). از آواز ابریشم و بانگ نای: بررسی موسیقی بزمی و رزمی شاهنامه، تهران: آگاه.
-     رازی، شهمردان‌بن ابی‌الخیر (1362). نزهت‌نامه علایی، به تصحیح فرهنگ علاپور، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-     شیرزادی، عباس (تابستان 1388). «سوچلا شیوه موسیقایی شکار پرندگان در مازندران»، فصل‌نامه ماهور، شماره 44، صص 175-181.
-     طرسوسی، ابوطاهر‌بن حسن (1380)، ابومسلم‌نامه، به کوشش حسین اسماعیلی، ج1، تهران: معین- قطره.
-     طوسی، محمد‌بن محمود‌بن احمد (1345)، عجایب‌المخلوقات، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب.
-     غزالی، ابوحامد محمد (1351)، احیاء علوم دین، جلد دوم ربع عادات، ترجمه مویدالدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: بنیاد فرهنگی ایران.
-     فارابی، ابونصر محمدبن محمد (1364)، احصاء العلوم، ترجمه حسین خدیو جم، تهران، علمی و فرهنگی.
-     فارابی، محمدبن محمد (1375)، کتاب موسیقی کبیر، ترجمه آذرتاش آذرنوش، تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-     فروغ، مهدی (1354)،مداومت در اصول موسیقی ایران، نفوذ علمی و عملی موسیقی ایران در کشورهای دیگر، تهران: انتشارات اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر.
-     قابوس‌بن وشمگیر، عنصرالمعالی کیکاووس (1347). قابوس‌نامه، به اهتمام دکتر غلامحسین یوسفی، تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب.
-     قزوینی، زکریابن محمدبن محمود (1361). عجایب‌المخلوقات، تصحیح نصراله صبوحی، تهران: کتابخانه مرکزی.
-     کریستین سن، آرتور (1372). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب.
-     گراتزل، امیل(1387). «جلدسازی»، سیری در هنر ایران، ترجمه نوشین‌دخت نفیسی، پوپ، آرتور ابهام و آکرمن، فیلیس، جلد پنجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-     نسوی، ابوالحسن علی‌بن احمد‌نسوی (1354). بازنامه با مقدمه‌ای در صید و آداب آن در ایران تا قرن هفتم ه. ق.، تصحیح علی غروی، تهران: انتشارات مرکز مردم‌شناسی.
-     نظامی گنجوی (1378). خسرو و شیرین، تصحیح حسن وحید‌دستگردی، تهران: انتشارات سوره.
-     وجدی، محمد فرید (1386 ه. ق./ 1967م.). دایره‌المعارف القرن الرابع عشر/ العشرین، المجلد الثالث، وزاره‌المعارف العمومیه و الجامعه الازهریه، مطبعه دائره‌معارف القرن العشرین.
-     وراوینی، سعدالدین (1367). مرزبان‌نامه، مجلد اول، با مقابله و تصحیح و تحشیه محمد روشن، تهران، نشر نو.