پرسپکتیو در برخی نگارکندهای صخره‌ای ساسانی: ژرفانمایی یا بازتابی سیاسی؟

دوره 9، شماره 2
خرداد 1397
صفحه 65-98

نویسندگان

1 گروه باستان شناسی، دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشجوی دکتری گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس

3 گروه باستان شناسی، دانشگاه مازندران

چکیده
دو ویژگی بنیادین هنر یادمانی ساسانی، یعنی سنت واقع‌گرایی و سنت مقامی به بهترین شکل در نگارکندهای صخره‌ای این دوره نمود یافته‌اند؛ به گونه‌ای که در کنار هم یک نظام نشانه‌ای رمزآلود را پدید آورده‌اند. معناکاوی این نظام نشانه‌ای با توسل به «رویکرد نشانه‌شناختی: بافت‌گرایی و پیوستار متنی (تصویرشناسی مقایسه‌ای)» میسر خواهد شد. آنچه بن‌مایه این جستار شد، خطای دید ناشی از اجرای پرسپکتیو در نگارکند صخره‌ای بهرام دوم در نقش رستم فارس است. این مسأله که امر را در شخصیت‌شناسی برخی پیکره‌ها بر محققان مشتبه ساخته است، بسی پرسش برانگیز است. چرا هنرمند عصر ساسانی در مواقعی عامدانه به اجرای پرسپکتیوی بی‌ضرورت دست زده است؟ نتیجه مطالعات حاکی از آن است که ترفندهای هنری چون پرسپکتیو نیز نقش یک عنصر نشانه‌ای نمادین را در این آثار ایفا نموده‌اند؛ چنان که این ترفند در نگارکند بهرام دوم در نقش رستم فارس به دور از هر گونه ژرفانمایی، تنها با مفهومی سیاسی مبنی بر حق ولیعهدی همراه است. پرسپکتیو عینیت‌یافته در نگارکند صخره‌ای شاپور اول در نقش رجب فارس نیز در عین ژرفانمایی، نشانه‌ای مبنی بر اولویت در حق ولیعهدی است. پژوهش حاضر از نظر ماهیت و روش از نوع پژوهش‌های تاریخی است که با رویکرد نشانه‌شناختی به تحلیل مسأله پرداخته است.



کلیدواژه‌ها

موضوعات
- Back, Michawl. (1978). Die sassanidischen staatsinsch riften. Acta Iranica. (Leiden/ Téhéran/ Liège, Bibliothèque Pahlavi). Troisième série. vol. 8 (18). PP. 232-286.
- Chaumont, M. L. (1963). "A propos de quelques personages féminins figurant dans Iˈinscription trilingue de Šāhpuhr ler á la "Kaʹaba de Zoroastre". Journal Near Eastern Study 22. pp. 194-99.
- ______________. (1968). "Les grands rois sassanides d' Arménie (IIIéme siècle ap. J. ­C.)". Iranica Antiqua. vol. 8. pp. 81-93.
- Gignoux, Ph. (1986). Noms Propres Sassanides en Moyen- Pers Épigraphique. Iranisches Personennamenbuch. (Wien. Osterreichen Akademie der Wissenschaften).
- Göbl, Robert. (1868). Sasanidische Numismatik. Klinkhardt und Biermann. Braunschweig.
- Henning, W. B. (1954). "Notes on the great inscription of Šāpūr I". Jackson Memorial Volume. Bombay [= Selected Papers. Acta Iranica 15. 1977 (2). pp. 415-29].
- ____________. (1977). "Notes On The Great Inscription Of Šāpūr I". Acta Iranica. vol. 15. PP: 415-429.
- Hermann, G. (1969)." The Darabgird Relief-Ardashir or Shapur?". Iran. Vol. VII. PP: 63-88.
- Herzfeld, E. (1928). "La sculpture rupestre de la Perse Sassanide". Revue des Arts Asiatiques 5. Paris.
- Hinz, Walter. (1969). Alt- Iranische Funde und Forschungen. Berlin.
- Huyse, Ph. (1999). Die dreisprachige Inschrif šābuhrs I. an der kaʹba- I Zardušt (ŠKZ). Bd. 1-2. London 1999.
- Maricq, André. (1958). "Res Gestae Divi Saporis". Syria. vol. 35. PP. 295-366.
- زاره, F & Herzfeld, E. (1910). Iranische Felsreliefs. Aufnahmen und Untersuchungen von Denkmälern aus alt- und mittelpersischer Zeit. Berlin.
- Shahbazi, A.Sh (1988). "Bahrām II". Encyclopaedia Iranica. Vol III. F. 5. pp. 516-517.
- _____________ (1993). "Crown Prince". Encyclopaedia Iranica. ed. E. Yarshater. Vol. VI. Costa Mesa. California. pp. 430-432.
- Shayegan, R. M. (2005). "Hormozd I". Encyclopaedia Iranica. Vol. XII. F. 5. PP. 462- 464.