Urban Life in a Peripheral Situation: Urban Life of Darband in Islamic Period

Volume 13, Issue 2
March 2023
Pages 385-424

Document Type : مقالات علمی پژوهشی

Author

Assistant Professor of History, Tarbiat Modares University of Tehran, Iran

Abstract
This study deals with the problem of urban life in north Caucasus as a significant component of the region's' social history. Concentrated on Darband (Derbent) as an archaic and long-lasted town, and applying a causal explanative approach, it investigates the relationship between the geographical situation of this town, the contribution of nomadic people and Caspian marine trade in developments of the social life of this ancient town. The main focus is on 17th and 18th century, however, it sheds some light on previous times as well. The main question which this study aims to provide an answer is that what causes and obstacles deprived the region of a glorifying, lasting and well-developed urban life. Its seems that the peripheral situation of Darband in the northern corner of Persian empires, while provided it with a kind of urban life within the politics of frontier management and constructing fortifications, caused a frustrating condition which hindered its urban development. The main cause of this frustration was the presence of a multitude of nomadic peoples who were living in north Caucasian steppes and mountainous areas in the nearby. This nomadic people, a large number of whom were living in Daghestan, were ready to be employed by the rival powers and in most periods invaded the town. Yet, the fact that Darband throughout its long history enjoyed an excellent geographical situation in north-western corner of the Caspian see, made it possible to hold its limited urban life.

Keywords

Subjects
- ابن بزاز اردبیلی، توکلی بن اسماعیل (1373)، صفوه الصفا در ترجمه احوال و اقوال و کرامات شیخ صفی‌الدین اسحاق اردبیلی، تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد؛
- ابن ‌رسته (1892)، کتاب الاعلاق النفیسه، چاپ دخویه، لیدن: مطبعه بریل.
- ابن مسکویه، ابوعلی (1380)، تجارب الامم و تعاقب الهمم، چاپ عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات سروش، ج 5.
- ابن‌‌اثیر، ابوالحسن علی (1407ق.)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دارالکتب العلمیه، ج8؛
- ابن‌خردادبه (1889)، کتاب المسالک و الممالک، چاپ دخویه، لیدن: مطبعه بریل.
- ابوالقاسم ابن‌حوقل (1938)، کتاب صوره الارض، چاپ کرامرس، لیدن: مطبعه بریل.
- استرآبادی، محمدمهدی بن محمدنصیر(1341)، جهانگشای نادری، به کوشش عبدالله انوار، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- اسکندربیگ منشی ترکمان (1382)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، تصحیح ایرج افشار، تهران: امیرکبیر؛
- اسنادی از روابط ایران و روسیه از صفویه تا قاجاریه (1387)، ترجمه رحیم مسلمانیان قبادیانی و بهروز مسلمانیان قبادیانی، به کوشش حسین احمدی، تهران: مرکز انتشارات وزارت امور خارجه.
- اشرف، احمد (1353)، «ویژگی‌های تاریخی شهرنشینی در ایران، دوره اسلامی»، مطالعات جامعه‌شناختی، دوره قدیم، شماره 4، ص 7-49.
- اشرف، احمد (1359) موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دوره قاجاریه، تهران: زمینه.
- اشرفیان، ک. ز. و آرانوا، م. ر.(1356). دولت نادرشاه افشار، ترجمه حمید امین، تهران: انتشارات شبگیر.
- اصفهانی، محمدمعصوم بن خواجگی(1368)، خلاصه السیر، تاریخ روزگار شاه صفی صفوی، تهران: نشر علمی.
- افوشته‌ای نطنزی، محمود بن هدایت الله (1373) نقاوه الآثار فی ذکر الاخیار، تصحیح احسان اشراقی، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- امینی هروی، صدرالدین ابراهیم (1383)، فتوحات شاهی، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی؛
- اولیا چلبی، محمد ظلی بن درویش (1314ق.)، اولیاچلبی سیاحت‌نامه‌سی‌، چاپ احمد جودت، استانبول؛
- باربارو، جوزافا و دیگران (1381)، سفرنامه ونیزیان در ایران، (شش سفرنامه)، ترجمه منوچهر امیری، تهران: انتشارات خوارزمی.
- باکیخانوف، عباسقلی‌آقا (1383)، گلستان ارم، تصحیح عبدالکریم علیزاده و دیگران، تهران: انتشارات ققنوس؛
- بلاذری، احمدبن یحیی (1319 ق)، کتاب فتوح البلدان، چاپ دخویه، قاهره: شرکه طبع کتب العربیه؛
- بنداری اصفهانی، فتح بن علی (1356) زبده النصره و نخبه العصره یا تاریخ سلسله سلجوقی، ترجمه محمدحسین جلیلی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- پاکزاد، جهانشاه (1390)، تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران از آغاز تا دوران قاجار، تهران: انتشارات آرمانشهر؛
- تکتاندرفن دریابل، ژرژ (1351)، ایترپرسیکوم، گزارش سفارتی به دربار شاه عباس اول، ترجمه محمود تفضلی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- جهانگشای خاقان (تاریخ شاه اسماعیل) (1364)، تصحیح الله دتا مضطر، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
- حبیبی، سیدمحسن (1384) از شار تا شهر: تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن، تفکر و تأثر، تهران: دانشگاه تهران.
- حسینی قمی، قاضی احمد بن شرف‌الدین حسین(1383). خلاصه التواریخ، 2 جلد، تصحیح احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران.
- حمدالله مستوفی قزوینی (1362)، نزهت القلوب، تصحیح گای لیسترنج، تهران: انتشارات دنیای کتاب.
- خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین حسینی (1380)، حبیب السیر فی اخبار ابناء البشر، زیرنظر محمد دبیرسیاقی، تهران: انتشارات خیام.
- رشیدالدین فضل‌الله همدانی (1373)، جامع التواریخ، تصحیح و تحشیه محمد روشن و مصطفی موسوی، تهران: البرز.
- رضا، عنایت الله (1386)، اران از دوران باستان تا آغاز عهد مغول، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
- رفیع انصاری، میرزامحمد (1397)، دستورالملوک، متن کامل بر اساس نسخه حیدرآباد هند، به کوشش نوبواکی کُندو، توکیو: مؤسسه مطالعات زبانها و فرهنگهای آسیا و آفریقا، دانشگاه مطالعات شرقی توکیو.
- رهربرن، کلاوس(1349) نظام ایالات در دوره صفویه، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- روملو، حسن‌بیگ (1384). احسن التواریخ، چاپ عبدالحسین نوایی، 3 جلد، تهران: انتشارات اساطیر.
- سمرقندی، عبدالرزاق کمال‌الدین(1383)، مطلع‌السعدین و مجمع‌البحرین، 4 جلد، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- شاملو، ولی‌قلی بن داودقلی (1371) قصص‌الخاقانی، سیدحسن سادات ناصری، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- شروانی، جمال‌الدین خلیل (1375)، نزهه المجالس، تصحیح، تحقیق، مقدمه و تعلیقات از محمدامین ریاحی، تهران: انتشارات علمی.
- غفاری کاشانی، ابوالحسن (1369)، گلشن مراد، به اهتمام غلامرضا طباطبائی مجد، تهران: انتشارات زرین.
- فضلی خوزانی اصفهانی (1398)، افضل التواریخ، روزگار و زندگانی شاه طهماسب اول صفوی(930-984 ه.ق.)، دفتر اول از مجلد دوم، به کوشش احسان اشراقی و قدرت الله پیشنماززاده، تهران: مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب.
- کاتف، فدت آفانسویچ (1356)، سفرنامه کاتف، ترجمه محمدصادق همایون‌فرد، تهران: کتابخانه ملی ایران.
- کندلی هریسچی، غفار (1374)، خاقانی شروانی: حیات، زمان و محیط او، ترجمه میرهدایت حصاری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- گلستانه، ابوالحسن بن محمدامین (1356)، مجمل التواریخ، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- مجیدزاده، یوسف (1368)، آغاز شهرنشینی در ایران، تهران: مرکز نشر دانشگاهی؛
- مروی، محمدکاظم (1364)، عالم‌آرای نادری، مقدمه، تصحیح و تحشیه محمدامین ریاحی، 3 جلد، تهران: انتشارات زوار.
- مروی، محمدکاظم(1369). تاریخ عالم‌آرای نادری، چاپ دکتر محمد امین ریاحی، 3 جلد، تهران: نشر علم.
- مسعودی، علی بن حسین (1965-1979)، مروج الذهب الذهب و معادن الجوهر، چاپ شارل پلا، بیروت، ج2؛
- مقدسی، محمدبن احمد (1877)، کتاب احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، چاپ دخویه، لیدن: بریل؛
- منجم یزدی، ملاجلال الدین محمد (1398)، تاریخ عباسی (روزنامه ملاجلال)، تاریخ ایران در روزگار شاه عباس صفوی، تصحیح مقصودعلی صادقی، تهران: نگارستان اندیشه.
- میرزاسمیعا(1368) تذکره الملوک، به کوشش سیدمحمد دبیرسیاقی، به ضمیمه سازمان اداری حکومت صفوی یا تعلیقات مینورسکی، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران: امیرکبیر.
- مینورسکی، ولادیمیر فئودورویچ (1387الف). تاریخ شروان و دربند، ترجمه محسن خادم، تهران: نشر کتاب مرجع.
- نسوی، شهاب‌الدین محمد خرندزی زیدری (1384)، سیرت جلال‌الدین منکبرنی، تصحیح، مقدمه و تعلیقات مجتبی مینوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- نصیری، علی‌نقی(1371) القاب و مواجب دوره سلاطین صفویه، تصحیح یوسف رحیم‌لو، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
- نصیری، محمدابراهیم بن زین‌العابدین (1373)، دستور شهریاران (سالهای 1105 تا 1110 ه.ق.)، تصحیح محمدنادر نصیری مقدم، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
- واله اصفهانی، محمدیوسف (1372)، خلد برین (ایران در روزگار صفویان)، به کوشش میرهاشم محدث، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمودافشار.
- واله قزوینی اصفهانی، محمدیوسف (1380) خلد برین، تاریخ ایران در روزگار شاه صفی و شاه عباس دوم (1038-1071 ه.ق.)، تصحیح و تعلیق و توضیح و اضافات محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- وحید قزوینی، محمدطاهر (1383)، تاریخ جهان‌آرای عباسی، تصحیح سیدسعید میرمحمدصادق، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- وزیراف، حیدر (1386)، دربندنامه جدید، تصحیح جمشید کیانفر، تهران: میراث مکتوب.
- یوسفی‌فر، شهرام (1384)، «تأملاتی در مقوله شکل شهر و مناسبات شهرنشینی در سده‌های میانه تاریخ ایران»، فرهنگ، شماره 56، زمستان، صص 217-261.
- یوسفی‌فر، شهرام (1389)، «الگوهای پیدایش شهر و شهرنشینی در تاریخ ایران»، تاریخ ایران، شماره 64، صص 145-170.
- Abdullaev, G. V. (1965) Azerbaidzhan v xviii veke i vzaimootnesheniia ego c rossiei, Baku, Izdatel'stvo Nauk.
- Aimé-Martin, L. (ed.) (1848). Lettres édifiantes et curieuses concernant l'Asie, l'Afrique et l'Amérique, 4 tomes, éd. Société du Panthéon littéraire, Paris. vol. IV;
- Barbaro, J. & A. Contarini (1873), Travels to Tana and Persia: A narrative of Italian travels in Persia in the 15th and 16th centuries‬, London‬: ‎Hakluyt society‬;
- Beiberstein, Marshahh von (1798), Tableau des provinces situées sur la côte occidentale de la mer caspienne entre les fleurs Terek et Kour, St. Petersburg: n.p.
- Bell, John (1762), Travels from St. Petersburg in Russia to Diverse Parts of Asia, Glasgow: Gale, ECCO.
- Bosworth, C. E. (1997), "al-Ķabķ" in Encyclopedia of Islam, 2d edition, vol. V, p. 341.
- Brosset, M. (1849), Histoire de la Georgie dupuis l’antiquite jusqu’au XIXe siècle, vol. I, S. Petersbourg: Imperimerie de l’Académie impérial de sciences;
- Caves, Rager, W. (2005) (ed.), Encyclopedia of the City, Rutledge, London & New York.
- Cook, John (1770), Voyages and Travels through the Russian Empire, Tartary and Parts f the Kingdom of Persia, 2 vols. Edinburgh: published by the author.
- Gadjiev, Murtazali (2017), "Construction Activities of Kavâd I in Caucasian Albania", Iran and the Caucasus, 21 (2017), pp. 121-131;
- Gaube, Heinz (2008), "Iranian Cities", in Salma K. Jayyusi et al. (eds), The City in the Islamic World, Leiden & Boston: Brill.
- Gerber, Yuhan Gustav (1760), Opisanie Stran i narodov vdol' zapadnogo berega kaspiyskogo moria 1728 g. Istoria geografia i etnografia Dagestana, St. Petersburg: Uchebniki dlia Shkoli.
- Gmelin, Samuel Gottlieb (2007), Travels through northern Persia, 1770-1774, translated and annotated by Willem Floor, Mage Publishers.
- Hanway, Jonas (1753), An Historical Account of British Trade over the Caspian Sea, London.
- Hayati Tabrizi, Qasem Beg (2019), A Chronicle of the Early Safavids and the Reign of Shah Esmai'l (907-930/1501-1524), Persian Edition and Introduction by Kioumars Ghereghlou, New York: American Oriental Society, 2019
- Kartlis Tskhovreba (KT), A History of Georgia, Tbilisi: Artanuji Publishers.
- Khuzani Isfahani, Fazli Beg (2015), A Chronicle of the Reign of Shah 'Abbas, ed. & introduction by Kioumars Ghereghlou, London: Gibb Memorial Trust;
- Lemercier-Quelquejay, Chantal (1985), "Les routes commerciales et militaires au Caucase du Norde au XVIème et XVIIème siecles", Central Asian Survey, vol. 4, no. 3;
- Lemercier-Quelqujay, Chantal (1984), "La Structure sociale, politique et religious du Caucase du nord au XVIe siècle", Cahiers du monde russe et sovietique, vol. 25 no. 2/3, pp. 125-142;
- Leviatov, V. N., (1948) Ocherki iz istorii Azerbaidzhana v XVIII veke, Baku: Elm;
- Matthee, Rudi (2004), "Blinded by Power: The Rise and fall of Fath Ali Khan Daghestani, Grand Vizier under Shah Sultan Hoseyn Safavi (1127/1715-1133/1720)", Studia Iranica 33, p. 179-220.
- Nikitin, Afanasy (1958), Khozhenie za Tri Moria Afanaci Nikitina, 1466-1472 gg., Moscow;
- Olearius, Adam (1669), The Voyages and Travells of the Ambassadors Sent by Frederick Duke of Holstein…, 3 vols. London.
- Petrushevskii, I. P. (1949) Ocherki po istorii feodal’nikh otnosheniiy v Azerbaidzhane I Armenii v XVI- nachale XIX vv. Leningrad.
- Pliny, (1855) Natural History of Pliny, with an English translation by John Bostock & H. T. Riley, vol. II, London: Henry G. Bohn;
- Procopius (1928), History of the Wars, leob Classical Library, vol. I,
- Strabo, (1969), The Geography of Strabo, with an English translation, London: Leob Classical Library;